Home Jolande Withuis

Jolande Withuis

  • Gepubliceerd op: 31 augustus 2010
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Jolande Withuis
  • 3 minuten leestijd

In Nederland valt de ontdekking van het oorlogstrauma rond 1970. Al werd die late gezondheidsschade toen nog geen ‘oorlogstrauma’ genoemd, maar ‘postconcentratiekampsyndroom’. Rond 1970 merkten artsen dat nog veel patiënten nachtmerries hadden over de oorlog of paniekaanvallen kregen wanneer ze Duits hoorden praten. Of ze durfden de wc-deur niet dicht te doen, omdat ze zich dan opgesloten voelden. Of ze waren simpelweg te vroeg versleten. Politiek en publiek werden met deze gezondheidsklachten geconfronteerd toen in 1972 minister van Justitie Van Agt de Drie van Breda wilde vrijlaten, de laatste oorlogsmisdadigers die nog in Nederland gevangenzaten. Hier gaat het me om de periodisering van dit ziektebeeld.

Een van de intrigerendste uitkomsten van het vergelijkend onderzoek van historisch socioloog Annet Mooij en mijzelf naar de medische nasleep van de Tweede Wereldoorlog, is dat het verschijnsel ‘oorlogsziek’ in de verschillende Europese landen op verschillende tijd¬stippen aan het licht kwam. Soms later dan hier, maar bijvoorbeeld in Frankrijk werd al in 1946 een Pathologie des Déportés erkend. De term ‘KZ-syndroom’ blijkt te zijn gemunt anno 1954 in Denemarken, een land waaruit weinig Joden werden weggevoerd en dat maar weinig verzet had gekend.

In ons boek The Politics of War Trauma geven wij enige verklaringen voor die ongelijktijdigheid. Zo deelde het Nederlandse verzet in 1945, anders dan de Franse en Deense collega’s, de beduchtheid van dokters en dominees dat aandacht voor gezondheidsklachten zou leiden tot chronische aanpassings¬problemen. De slachtoffers moesten zo spoedig mogelijk terug naar ‘normaal’. Het is dan ook mede een gevolg van de ontzuiling en de mentale omslag van de jaren zestig en zeventig dat het aantal oorlogsgetraumatiseerden na 1970 sterk groeide. Terwijl de populatie afnam, verdrievoudigde het aantal aanvragen voor een verzetsinvaliditeitspensioen.

Maar dan weten we nog niet hoe de overlevenden van de kampen er voordien aan toe waren. Als ze in Frankrijk ziek bleven na kampgevangenschap, waarom hier dan niet? Wat de gezondheidssituatie van de Nederlandse kampoverlevenden betreft, zijn de eerste decennia na de oorlog nog steeds in hoge mate een zwart gat. Er zijn onderzoekers, onder wie ikzelf, die dat zwarte gat graag zouden witten.

Voor zulk onderzoek ligt een prachtbron voor het grijpen: de dossiers van oorlogs¬slacht¬¬offers die na de oorlog een uitkering ontvingen. Die dossiers liggen onder meer opgeslagen bij de Pensioen en Uitkeringsraad (PUR) en de voormalige Stichting 1940-1945. Dit materiaal kan meer nieuwe inzichten opleveren, omdat de dossiers behalve medische gegevens ook sociale rapportages en de historische verificatie van het verzets- en kamp¬verleden van de betrokkenen bevatten.

Door analyse van de dossiers zouden we, compleet met sociale en historische context, kunnen nagaan met welke klachten verzetsgepensioneerden zich in die jaren meldden. Maar ook hoe zijzelf en hun familie die klachten waarnamen en hoe hun behandelaars dachten over mogelijke oorlogsgevolgen. Vervolgens kan worden geanalyseerd hoe dit alles met de jaren veranderde. Er is al vaak mooi onderzoek gedaan met medische dossiers als bron. Zo ontdekte historica Svenja Goltermann dat Duitse ex-krijgsgevangenen met achtervolgings¬wanen in de jaren vijftig werden behandeld met testos¬teron omdat echte mannen aan een oorlog geen klachten zouden overhouden.

Nu ‘de oorlog met pensioen gaat’, zoals dat heet, wordt de oorlogssector gereorga¬niseerd en afgebouwd. De dossiers zullen worden overgedragen aan het Nationaal Archief. Hoera, denk je dan als wetenschapper. Daarna volgt de kater. Het blijkt de bedoeling deze kilometer papier te vernietigen. Weg bron.

Vernietiging van deze dossiers zou ons de kans ontnemen de kennis over hoe traumatisering in zijn werk gaat verder te ontwikkelen. Laten verstandige mensen deze onherstelbare fout voorkomen.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer