Het is niet mijn stamcafé, maar in 2006 dronk ik thee in het Amsterdamse Amstelhotel in gezelschap van mijn NIOD-collega Hinke Piersma en prins Karel Hugo de Bourbon Parma. De thee was heerlijk, de bijgeleverde bonbons en petitsfours meer dan verrukkelijk, en de ex-gemaal van prinses Irene, die in het hotel over een aparte zithoek beschikte om gasten te ontvangen, bleek een aimabel en hoffelijk mens. Hij was zeer gecharmeerd van de elegante laarsjes van mijn collega.
Zijn overlijden, 18 augustus jongstleden, bracht de opwinding in herinnering die de verloving van prinses Irene met de Spaanse kroonpretendent in 1964 veroorzaakte. Enkele Scholen met den Bijbel veranderden hun naam omdat een prinses van Oranje was overgelopen naar het katholicisme. Links was niet minder kwaad. Karel Hugo’s vader Xavier had namelijk leidinggegeven aan de carlisten, een uiterst rechtse, katholieke griezelbeweging, die in de Spaanse Burgeroorlog had gevochten tegen de republikeinen.
Maar de geschiedenis is complexer dan een overzichtelijke indeling in twee stapeltjes ‘fascist’ en ‘antifascist’ suggereert. In april 2006 ontmoette ik een van de zonen van prinses Irene bij de Dachau-herdenking in het Amsterdamse Bos. Waarom was prins Jaime daar? Net als de meeste andere aanwezigen als familielid van een ex-gevangene. Zijn opa Xavier, zo bleek, had in Dachau gevangengezeten.
Wanneer vanzelfsprekende aannamen wankelen, is het altijd nuttig om geïnteresseerd te raken. Hoe was de leider van de carlisten tot gevangene geworden van het nazisme, dat ik als hun natuurlijke bondgenoot had gezien? Hoewel ik over Dachau had geschreven in Na het kamp, was dit nieuw voor mij. Toch had ik het kunnen weten. In zijn Goethe in Dachau (1948) prees de communistische auteur Nico Rost zijn adellijke lotgenoot Xavier de Bourbon Parma, die anders dan veel priesters in Dachau een elitebehandeling had geweigerd.
Jaimes vader was bereid er meer over te vertellen. Vijfenveertig kilo had Xavier nog gewogen, voorjaar 1945. Hugo had hem niet herkend op het perronnetje van het Midden-Franse stadje waar de Bourbons een kasteeltje bewoonden. Dat hadden ze betrokken toen ze in 1938 waren verbannen omdat ze Franco niet erkenden als de nieuwe generalissimo.
In Frankrijk was Xavier in contact gekomen met het Franse verzet, de Maquis, waarbij zich overigens veel van zijn gevluchte of verbannen Spaanse tegenstanders hadden aangesloten. Nadat hij in de zomer van 1944 thuis was gearresteerd, kwam Xavier in Natzweiler terecht, waar hij met de bisschop van Clermont-Ferrand een speciale status had met het oog op uitwisseling. Bij het naderen van de geallieerde troepen datzelfde najaar ging hij op transport naar Dachau. Twee dagen voor de bevrijding van dat kamp, op 27 april, werd hij met een groep ‘speciale’ gevangenen overgebracht naar een krijgsgevangenenkamp in Tirol. Van daaruit kwamen zij als vrije mensen terecht in Napels.
Anno 2006 herinnerde Karel Hugo zich dat er bij alle protesten in 1964 één ingezonden brief in de krant had gestaan met als strekking: als de vader van deze verloofde de Bourbon is die ik in het kamp heb gekend, dan deugt de man. Een bekende redenering, die me altijd weer ontroert, maar die helaas geen historische bewijskracht bezit. De brief heb ik niet gevonden. En ook de anekdote die Karel Hugo ons vertelde kan niet worden geverifieerd. Geestig is hij wel.
Toen de Amerikanen aanboden Xavier en twee andere bekende Fransen, de eerder genoemde bisschop en Léon Blum, uit Napels terug te vliegen naar Parijs, meldde Blum zich ziek. Dat ontlokte de prins de grap dat Frankrijks eerste socialistische premier zich bij zijn triomfantelijke terugkeer in het vrije Frankrijk kennelijk niet aan den volke wilde vertonen tussen een bisschop en een prins.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
