Fanatieke geloofsbeleving in één familie
Jacob Rolandus junior (1633-1684) werd geboren als ketter van de vierde generatie. Zijn overgrootvader had zich rond 1560 tot het calvinisme bekeerd en zijn grootvader, Jacob Rolandus senior, had zich ontwikkeld tot een van de prominentste rechtzinnige predikanten van de Republiek. Tijdens de Synode van Dordrecht (1618-1619) was hij benoemd tot hoofdvertaler van het Nieuwe Testament en de Apocriefe Boeken van wat de Statenvertaling zou worden genoemd.
De familie Rolandus was dus solide gereformeerd, en ook Jacobs zoon Timotheus werd predikant. Evenals zijn vader en grootvader, die duidelijke religieuze standpunten hadden ingenomen, was hij een eigenzinnig en weinig plooibaar man. Nadat hij in zijn eerste gemeente met vrijwel iedereen ruzie had gekregen, vertrok hij in 1649 naar de Meierij van Den Bosch.
Hij werd predikant in Boxtel, waar ongeveer veertig gereformeerden woonden te midden van 2460 katholieken. Bovendien kwamen vrijwel al deze gereformeerden uit het noorden en maakten ze deel uit van de ambtenarij. Dat deze indringers de mooie kerk van het dorp confisqueerden – en slechts een deel ervan voor de eredienst gebruikten en in de rest vee stalden en goederen opsloegen – zette veel kwaad bloed.
Timotheus’ zoon, Jacob junior, was eveneens voorbestemd om Gods woord te verkondigen. Dat zou hij inderdaad doen, maar op een manier die zijn familie allerminst aanstond. Jacob sloot in Boxtel namelijk vriendschap met katholieke leeftijdgenoten en ontdekte dat de ‘papen’ helemaal niet die verderfelijke wezens waren waarover de gereformeerden de hele tijd tekeergingen. In het geheim keerde hij, na drie generaties, terug in de schoot van de ‘moederkerk’. Op 21-jarige leeftijd vluchtte hij naar het inmiddels weer stevig katholieke Antwerpen.
Hij trad in bij de jezuïeten. Nadat zijn familie kenbaar had gemaakt dat ze niets meer met hem te maken wilde hebben, vertrok hij in 1663 als missionaris naar de Portugese kolonie Brazilië. Ook Jacob junior was geen inschikkelijk type, en nadat hij in conflict was gekomen met zijn superieuren en een traktaat van hem op de Index was gezet, werd hij overgeplaatst naar het voor de Afrikaanse kust gelegen eilandje São Tomé, waar hij na enkele weken aan malaria overleed.
Met Jacobs vlucht heeft de Amerikaanse historicus Craig Harline een interessante, soms wel erg gedetailleerde familiegeschiedenis geschreven. Doordat hij kon beschikken over overvloedig bronnenmateriaal, biedt dit boek een uniek inkijkje in de denk- en leefwereld van zeventiende-eeuwse gelovigen.
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
