Home INTERVIEW: ‘Spionage was Chapmans redding’

INTERVIEW: ‘Spionage was Chapmans redding’

  • Gepubliceerd op: 26 september 2012
  • Laatste update 13 apr 2023
  • Auteur:
    Geertje Dekkers
  • 5 minuten leestijd

‘Eddie Chapman was een calculerende opportunist,’ zegt Times-journalist Ben Macintyre, ‘maar hij heeft ook enorme risico’s genomen voor zijn land.’ In het boek Agent Zigzag beschrijft Macintyre hoe de geboren boef Chapman (1914-1997) tijdens de Tweede Wereldoorlog de Engelsen aan belangrijke informatie hielp, terwijl de Duitsers geloofden dat hij aan hun kant stond.

Macintyre heeft meer boeken over spionage en misleiding in oorlogstijd op zijn naam staan, waaronder Operatie Mincemeat (zie Historisch Nieuwsblad 6/2012) en Double Cross. The True Story of the D-Day Spies.

Chapman verdiende voor de oorlog zijn geld onder meer als barman, bokser, filmfigurant en kluiskraker in Londen. Vanwege een inbraak zat hij gevangen op het Kanaaleiland Jersey, toen dat in juli 1940 door de Duitsers werd veroverd. Nadat hij in oktober 1941 was vrijgekomen, nam hij de beslissende stap in zijn leven: hij bood de Duitsers zijn diensten als spion aan. En de Duitsers namen hem aan.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

‘Hij had zoveel problemen met de politie dat de Duitsers waarschijnlijk dachten dat Chapman het wel uit zijn hoofd zou laten over te lopen naar de Britten,’ zegt Macintyre. Dat zou verklaren waarom de Abwehr, de militaire inlichtingendienst, deze bedrieger een opleiding gaf in telegraferen, parachutespringen en bommen maken, en hem eind 1942 boven Engeland dropte voor sabotagewerk.

Na zijn landing belde Chapman de Engelse politie en kondigde hij aan dat hij belangrijke informatie had voor veiligheidsdienst MI5. Die was erg geïnteresseerd in wat Chapman te zeggen had over de Abwehr. ‘Tijdens zijn training had Chapman tussen de mensen van de Abwehr geleefd. Voor de Engelsen was hij de enige contactpersoon die wist wat daar speelde.’

Chapman, codenaam Agent Zigzag, was het nuttigst voor de Britten zolang de Duitsers geloofden dat hij voor hen werkte. Om de Abwehr te overtuigen werd zelfs een bomaanslag in scène gezet op de vliegtuigfabriek van Havilland, even buiten Londen. Chapmans opdracht was namelijk de productie van Mosquito-bommenwerpers daar tot stilstand te brengen. Met hulp van goochelaar Jasper Maskelyne werden papier-maché decorstukken gebouwd en camouflagenetten neergelegd om overvliegende Duitsers het idee te geven dat de aanslag was geslaagd.

Het werkte. Nadat Chapman was teruggekeerd naar het continent kreeg hij zelfs een IJzeren Kruis voor zijn prestatie. En hij werd nog een keer naar Engeland gestuurd, onder meer om in de gaten te houden of de bombardementen op Londen het gewenste effect hadden. Macintyre: ‘Hij maakte de Duitsers wijs dat hun V1’s en V2’s op het centrum terechtkwamen, terwijl ze in werkelijkheid vaak hun doel misten. Zo hielp hij Londen te beschermen, want anders hadden de Duitsers hun de richting bijgesteld en was de schade waarschijnlijk veel groter geweest.

Er zat een patriot in Chapman en een ruwe vorm van moed,’ vervolgt Macintyre. Maar het eigenbelang was nooit ver weg. ‘Zelfs toen hij aanbood Hitler om te brengen tijdens een nazi-bijeenkomst, dacht hij alleen maar aan de bewondering die de levensgevaarlijke actie hemzelf zou opleveren. Hij was de narcistische koning in zijn eigen drama. Het is geen toeval dat hij nog heeft gewerkt als figurant in films.’

Heel begrijpelijk dus dat MI5 van het begin af aan twijfels had bij de samenwerking met deze figuur. ‘De spymasters moesten niet veel van hem hebben. Chapman had een meer vriendschappelijke verhouding met Göring, zijn contactpersoon bij de Abwehr, dan met de Britten.’

Na zijn tweede terugkeer begonnen de Britten afstand te nemen van Chapman. Inmiddels had de landing bij Normandië plaatsgevonden en ze hadden hem minder hard nodig. Bij de nazi’s was de situatie andersom. ‘Er zat onmiskenbaar een element van wishful thinking in de Duitse bereidheid Chapman te geloven. Bij zijn tweede expeditie kreeg hij een enorme lijst opdrachten mee – haast bovenmenselijk. De Duitsers hadden echt een succes nodig. Daarnaast vermoed ik dat Göring doorhad dat hij loog. Maar die hield zijn mond, omdat hij de eerste zou zijn die in de problemen kwam als Chapman werd ontmaskerd.’

Ook de Britten zaten enigszins bij Chapman in de tang: ‘Daarom besloten ze hem niet voor de rechter te brengen voor alle misdaden die hij eerder had begaan. Dan zou hij ongetwijfeld hebben verteld over zijn spionagewerk, en MI5 wilde dat toen absoluut geheimhouden. Ze hebben zijn lei schoongeveegd en Chapman bleef vrij. De oorlog was zijn redding. Anders zou hij de rest van zijn leven in de gevangenis hebben gezeten. Spionage is voor dit soort mensen vaak een uitweg.’

Op een bepaalde manier was Chapman de perfecte spion, zegt Macintyre. ‘Hij kon zijn wie hij wilde zijn en hij was een ongelooflijk verleidelijke charmeur. Iedereen wilde bij hem zijn, niet alleen de vrouwen. Hij kreeg zelfs voor elkaar dat twee vijandelijke geheime diensten waakten over de twee verschillende vriendinnen die hij aan beide zijden van de oorlog had. Ik denk dat ik het geweldig had gevonden hem te ontmoeten. We zouden samen flink wat hebben gedronken – en dat zou ik uiteindelijk betalen – en hij zou een heleboel fantastische verhalen vertellen. En bij thuiskomst zou ik erachter komen dat mijn portemonnee gestolen was.’

Agent Zigzag. Het waargebeurde oorlogsverhaal van Eddie Chapman, de meest beruchte dubbelspion uit de Tweede Wereldoorlog door Ben Macintyre (384 p. Uitgeverij Veen Media/Historisch Nieuwsblad) is voor slechts € 17,50 (winkelprijs € 19,95) te bestellen via onze webshop op www.historischnieuwsblad.nl/webshop.