Wat gebeurde er écht tijdens de politionele acties in de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd? Deze ‘zwarte bladzijdes’ van de Nederlandse geschiedenis houden zeventig jaar na dato de gemoederen nog altijd bezig. Dat bleek uit de grote belangstelling bij de eerste aflevering van de lezingenserie ‘Helden & Schurken’ in het Verzetsmuseum.
Op woensdag 18 januari ging journalist Ad van Liempt in gesprek met Gert Oostindie van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunden en de Zwitsers-Nederlandse historicus Remy Limpach, die over dit onderwerp zijn proefschrift schreef. Eind 2016 maakte de publicatie van Limpachs proefschrift veel los in de Nederlandse politiek. Naar aanleiding daarvan stelde minister Koenders van Buitenlandse Zaken een nieuw onderzoek in.
Geen incidenten, maar oorlogsmisdaden
Jaarlijks organiseert het Verzetsmuseum lezingen met het thema ‘Helden & Schurken’. Deze bijeenkomsten werpen een nieuw licht op historische onderwerpen. In de eerste lezing van dit jaar stonden de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog en de politionele acties centraal. Sinds 1969 is het officiële standpunt van de Nederlandse regering dat er slechts incidenteel geweld plaatsvond in Nederlands-Indië, met uitzondering van een paar gevallen.
Rémy Limpach beweerde in zijn spraakmakende proefschrift getiteld ‘De brandende kampongs van Generaal Spoor’ echter dat er sprake was van structureel geweld. Eerder schreef Gert OostIndie in zijn boek Soldaat in Indonesië, 1945-1950 al dat het niet om incidenten ging, maar om oorlogsmisdaden.
Patronen
Gespreksleider Ad van Liempt is zelf ook kenner op het gebied van Nederlands-Indië en de politionele acties. Hij trapte de discussie af door aan Limpach te vragen hoe hij te werk ging met zijn bronnenanalyse. Limpach is een in Zwitserland wonende Nederlander en schreef zijn proefschrift aan de Universiteit Bern. Hij gebruikte Nederlandse archieven om onderzoek te doen naar de politionele acties. Dit waren met name ambtelijke bronnen uit bijvoorbeeld het Nationaal Archief, maar ook van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
Zijn collectie vulde hij aan met egodocumenten zoals brieven en dagboeken. Limpach deed in totaal zes jaar over zijn onderzoek. Door alle bronnen zorgvuldig door te nemen, begon hij patronen te herkennen in het beschreven gedrag van de Nederlandse militairen. Dit leidde ertoe dat hij tot de conclusie kwam dat het geweld van het leger ‘structureel’ te noemen is.
Oostindie vertelde dat hij ook gekeken heeft naar wat er juist níét in de bronnen gezegd is. Hij bestudeerde voornamelijk brieven en memoires van soldaten. Wat hierin geschreven is, is volgens Oostindie het ‘bare minimum’ aan informatie omdat soldaten niet aan het thuisfront schreven over de gruwelen. Door wiskundige formules te gebruiken kan wel worden nagegaan hoeveel meer van deze excessen plaatsvonden.
Wat is ‘structureel’?
Wat ‘structureel’ precies inhoudt, bleek een belangrijke kwestie te zijn voor zowel de sprekers als het publiek. De zaal stelde dan ook de vraag welke definitie de historici aanhouden. Limpach merkte op dat ‘structureel’ hierbij aangeeft dat er gevallen van geweld waren die veel vaker voorkwamen dan alleen incidenteel. Wel gaf hij aan dat structureel niet per se betekent dat het de meerderheid betreft. Oostindie haakte hier op in door te stellen dat hij in zijn boek benoemt dat een groot deel van het leger excessief geweld gebruikte, maar zeker niet de meerderheid.
Voor velen blijven de ‘politionele acties’ nog altijd een gevoelig onderwerp. Het publiek wilde weten wat de politiek nu gaat doen. Limpach en Oostindie antwoordden dat ze vanuit historisch oogpunt meer geïnteresseerd zijn in de bronnen dan in het vervolgonderzoek, maar gaven wel aan dat na 1971 het Nederlandse leger niet meer vervolgd kan worden voor de daden begaan in Indonesië.
Deze geslaagde middag met twee welbespraakte historici liet zien dat ‘geschiedenis’ altijd dynamisch en actueel is. Zowel de sprekers als het publiek waren erg betrokken bij het onderwerp. Het was dan ook een bijzondere aftrap van een interessante serie lezingen.
Ook een lezing van ‘Helden & Schurken’ bijwonen? Klik hier voor meer informatie en tickets.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
