In de schaduw van Troelstra

647 p. Contact, euro 45,00
Vroeg of laat krijgen alle biografen last van het virus dat hen dwingt alles, maar dan ook alles, van hun hoofdpersoon te willen weten. Logisch, maar als lezer mag je hopen dat de biograaf zich in het schrijfproces weet te beheersen en niet al die koortsachtig verzamelde kennis over je heen stort. Vele biografen slagen daar niet in, en daarom zie je zelden een dunne biografie.

Wie het vuistdikke proefschrift van de journaliste Aukje van Holtrop over de kinderboekenschrijfster Nynke van Hichtum pakt, is in eerste instantie dan ook bevreesd voor een product van een dolgedraaide bewonderaar. Maar dat valt eigenlijk wel mee. Aan het eind van het kloeke boek heeft de lezer zelfs een voldaan en aangenaam gevoel, hetgeen ongetwijfeld wordt bevorderd door het journalistieke taal- en compositiegevoel van Holtrop.

Het zal ook veel te maken hebben met het fascinerende leven van Nynke van Hichtum, schrijverpseudoniem voor Sjoukje Bokma de Boer. Ze was auteur van een nog steeds gelezen oeuvre aan kinderboeken, sprookjes en verhalenbundels, waaronder onvergankelijke hoogtepunten als Afkes Tiental (1903) en Jelle van Sipke-Froukjes (1932). Ze was de eerste van een hele generatie kinderboekenschrijvers (zoals Annie M.G. Schmidt) die met een lichte toets vanuit het perspectief van het kind schreven – niet moraliserend en paternalistisch, maar sociaal betrokken en fantasievol. Wat dat betreft zou een puur schrijversportret van Nynke van Hichtum een welkome bijdrage zijn aan het onderbelichte terrein van de moderne kinderliteratuur.

Maar een zuiver schrijversportret is Holtrops boek natuurlijk niet, want over het leven van Bokma de Boer hangt de zware slagschaduw van haar man: SDAP-oprichter en onbetwist socialistenleider tussen 1894 en 1925 Pieter Jelles Troelstra. De Friese domineesdochter had de Friese advocatenzoon ontmoet op een studentenfeestje in Groningen en na een korte verkering waren ze in 1888 getrouwd. Kort na elkaar kregen ze twee kinderen, maar bij de geboorte van Jelle in 1891 waren complicaties ontstaan en in de jaren erna had Sjoukje last gekregen van ‘zenuwziekte’ gecombineerd met lichamelijke klachten. Haar bedlegerigheid en frigiditeit betekenden een net zo zware belasting van hun huwelijk als Piets sterk toenemende activiteiten om het socialisme over de wereld te verspreiden. En we kunnen ook lezen dat er niet altijd geld binnenkwam in het voortdurend verhuizende gezin Troelstra.

Holtrop verweeft Troelstra’s politieke activiteiten nadrukkelijk in Van Hichtums biografie, zelfs zo nadrukkelijk dat men zich afvraagt of ze niet ook de voornaamste bouwstenen voor een biografie van Troelstra heeft aangedragen. Uitvoerig gaat ze bijvoorbeeld in op de oprichting van de SDAP, de Hogerhuiszaak en de spoorwegstakingen van 1903 – zaken waarbij Sjoukje alleen betrokken was omdat haar man er de hoofdrol in speelde.

Je zou de biografie daardoor kunnen diskwalificeren als onevenwichtig. Sommige feministen zullen misschien zelfs principiële bezwaren hebben, want het leven van Bokma de Boer krijgt zo alleen betekenis door de activiteiten van een man. Maar Holtrop draagt overtuigende inhoudelijke redenen aan waarom zij die politieke contexten zo uitvoerig heeft aangezet. Sjoukje was weliswaar geen geharnast en actief socialiste, maar ze deelde Troelstra’s opvattingen geheel. Bovendien was ze diep verknocht aan Piet, wiens leven geheel in het teken van de politiek stond.

Door de vervlechting van Sjoukjes leven met dat van Piet is het niet meer dan logisch dat Holtrop uitvoerig stilstaat bij hun scheiding in 1907. Was die te wijten aan Piets ontrouw met een andere Sjoukje (met wie hij in 1908 zou trouwen), of zag Bokma de Boer zelf in dat het voor de politicus Troelstra beter was als hij verlost zou zijn van de ziekelijke vrouw die zijn leven in meerdere opzichten verstikte?

Deze these van de ultieme liefdesopoffering blijkt uiteindelijk niet sluitend te bewijzen, maar zegt wel veel over hoe politiek en privé met elkaar verweven waren in het leven van kinderboekenschrijfster Van Hichtum.

Huub Wijfjes is docent mediageschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen.