‘Mussert was geen landverrader.’ Deze stelling poneerde historicus en emeritus hoogleraar geschiedenis H.W. von der Dunk in het NRC Handelsblad van 17 november 2005. Hij was tot zijn conclusie gekomen na het lezen van het recent verschenen boek Anton Mussert. Nagelaten bekentenissen. Verantwoording en celbrieven van de NSB-leider, van historicus Gerard Groeneveld. Hierin is de apologie van Mussert opgenomen die hij schreef tijdens zijn gevangenschap na de oorlog, in afwachting van zijn berechting en executie.
Voor Von der Dunk bleek uit deze teksten dat het dominante beeld van Mussert als symbool van verraad en collaboratie niet deugt. Mussert was ‘een slimme vaderlandslievende strateeg’. In het VPRO-radioprogramma OVT zwakte Von der Dunk zijn voorstel om Mussert te rehabiliteren na zware kritiek wat af: ‘Wellicht is het beter om van correctie te spreken in plaats van rehabilitatie.’
Maar ook dat is volstrekt onnodig, schrijven NIOD-medewerkers Peter Romijn en David Barnouw en Grijs Verleden-auteur Chris van der Heijden in dezelfde NRC. ‘Hij leidde de collaboratie en werd daarvoor na de oorlog dan ook terecht veroordeeld.’ Musserts bedoelingen waren wellicht in sommige gevallen van goede aard, zijn daden kunnen alleen als landverraad worden aangemerkt, vinden ze.
Die goede bedoelingen van Mussert – hij zag de NSB als bovengrondse verzetsbeweging tegen de nazi’s, en hoopte door samenwerking met de bezetter de Nederlandse nationale identiteit te behouden – zijn misschien wel reden voor een ‘gedeeltelijke revisie’, zegt Mussert-biograaf J. Meijers. ‘Maar Von der Dunk gaat te ver in zijn wens om het beeld van landverrader bij te schaven. Het idee dat Mussert een oorlogsmisdadiger was moet bijgesteld worden, maar niet dat hij een landverrader was.’ Mussert was volgens Meijers dan wel een slachtoffer van zijn eigen politieke onkunde en gebrek aan inzicht, ‘maar zijn daden zijn niet te vergeven, hoe goed zijn bedoelingen ook waren’.
Groeneveld wimpelt de kritiek op Von der Dunk echter weg als ‘een laatste schokgolf’ van overgevoeligheid voor het onderwerp. ‘Hij heeft een punt. In de jaren na de oorlog was geen enkele discussie mogelijk over de eventuele goede intenties van Mussert. Hij was het symbool van de foute Nederlander.’ Dat heeft degelijk onderzoek naar Mussert en de NSB in de weg gestaan, aldus Groeneveld, ‘en een enorme lacune opgeleverd in de geschiedwetenschap over de Tweede Wereldoorlog’.
Groeneveld: ‘Het zou best zo kunnen zijn dat Mussert gehandeld heeft met de goede intenties die in zijn apologie naar voren komen. Het is tijd dat we opnieuw gaan kijken naar Mussert en de NSB.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
