Continu moet de middeleeuwse mens weerstand bieden aan de vleselijke genoegens, die overal lonken. De idealen van de tijd zijn zo hooggestemd dat slechts een enkeling ze kan volgen.
Of het liefde is of alleen lust, vertellen de archieven niet. Maar in 1451 raakt de Gentse Lysbeth van de Steene zwanger van Gerem Borluut, afkomstig uit een voorname familie. Voor een huwelijk tussen de twee bestaan te veel praktische bezwaren, en dus moet Gerem betalen. Naast een groot bedrag in één keer, rond de geboorte, krijgen Lysbeth en het kind een levenslange lijfrente van 10 schellingen. Zo staat het in de schepenregisters van Gent.
De wereldse en geestelijke regels voor de driften zijn streng in de dagen van Lysbeth en Gerem – onhaalbaar streng. De hoeders van het volk maken zich grote zorgen over de listen van de duivel die overal loert om de zondige mens te verleiden. En dus bepalen ze dat er vrijwel niets mag. Seks moet in dienst staan van de voorplanting, en beperkt blijven tot de weinige dagen waarop de kerk geen kuisheid eist.
Veel middeleeuwse kunst weerspiegelt de preutse idealen, en de literatuur heeft zijn eigen variant: de hoofse liefde van een edelman voor een onbereikbare vrouw. Deze pure, verheven vorm van smachten mag nooit worden vervuld omdat de dame al aan een ander is beloofd, of zelfs al is getrouwd.
Iets dergelijks is aan de hand met Tristan en Isolde, die worden bezongen in een van de bekendste middeleeuwse epen. Zij is bestemd voor koning Mark van Cornwall maar door een liefdeselixer raken de twee hopeloos aan elkaar verknocht. En ze slagen er niet in van elkaar af te blijven. Tristan en Isolde worden minnaars, tegen alle regels in.
Zo sijpelt het echte leven van vlees en bloed toch door in hoofse gedichten, en in de beeldende kunst. Want zuivere hoofsheid is zeldzaam, net als volledige gehoorzaamheid aan de katholieke discipline. Dat weten kunstenaars maar al te goed. Als de Middeleeuwen op hun einde lopen, beelden schilders de vleselijke kant van het bestaan weer zonder gêne uit, tot in detail.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
