Home Iedereen slachtoffer

Iedereen slachtoffer

  • Gepubliceerd op: 21 maart 2007
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Willem Melching
  • 3 minuten leestijd

Slachtofferschap behoort langzamerhand tot de fundamentele mensenrechten. Zo waren er de laatste jaren verschillende grote discussies waarbij Duitsers nadrukkelijk als slachtoffers van het nazisme en de Tweede Wereldoorlog werden geportretteerd. In 2002 publiceerde Jörg Friedrich Der Brand, waarin hij niet schroomde om de woordkeus en de beeldspraak van genocide en Holocaust over te nemen. Minstens even smakeloos was de poging om het lot van de Heimatvertriebenen, de Duitse vluchtelingen van na 1945, te verbinden aan dat van de slachtoffers van de Holocaust. Maar er zijn nog veel meer slachtoffers: Oost-Duitsers, inwoners van Dresden, en zelfs de gevangenen van de Rote Armee Fraktion. Kortom, slachtofferschap floreert, en ook Duitsers maken daar volop aanspraak op.



Naar aanleiding van deze en andere discussies over het fenomeen ‘Duitsers als slachtoffers’ hebben enkele Duitsland-specialisten een fraaie bundel samengesteld waarin zij de voornaamste discussies en trends bespreken. De bundel, Duitsers als slachtoffers, is nadrukkelijk bedoeld voor het grote publiek en de bijdragen zijn even leesbaar als leerzaam.

Anders dan de titel doet vermoeden, maar volkomen terecht, plaatsen de redacteuren en de auteurs zelf al de nodige kanttekeningen bij de begrippen ‘Duitse slachtoffers’ en ‘einde van een taboe’. In de eerste plaats komt duidelijk naar voren dat de auteurs het begrip ‘slachtoffer’ met de nodige reserves hanteren. Met name Patrick Dassen is in een fraaie studie over de bombardementen zeer expliciet: het begrip ‘slachtoffer’ moet altijd worden gezien in de context van het feit dat Duitsland de oorlog is begonnen: Duitsers zijn dan wel slachtoffers, maar van geweld dat ze zélf hebben ontketend.

In de tweede plaats relativeren de auteurs het begrip ’taboe’. In de Bondsrepubliek wordt wel gesuggereerd dat er tot voor kort geen aandacht mócht zijn voor het lot van de Duitse bevolking. Uit de verschillende bijdragen blijkt dat dit schromelijk overdreven is. Krijn Thijs laat overtuigend zien dat de Duitse slachtoffers midden jaren tachtig onder Kohl al prominent in het publieke debat aanwezig waren.

Chris Lorenz gaat nog verder terug in de tijd. In een elegant betoog maakt hij duidelijk dat al in de eerste decennia na de oorlog het Duitse lijden en de deutsche Katastrophe centraal stonden. Hiermee werd het verlies van de gebieden in Oost-Europa en het lot van de Vertriebenen bedoeld. Pas later kwam er – vooral onder invloed van het buitenland en de jongere generaties – schoorvoetend aandacht voor zaken als de Holocaust. En dan nog, zo merkt Lorenz terecht op, is de Duitse bijdrage aan de feitelijke geschiedenis van de genocide erg magertjes. Eigenlijk pas sinds kort houdt een nieuwe generatie Duitse historici zich hiermee actief bezig – met even provocatieve als interessante resultaten.

Blijft de vraag waarom er de laatste vijftien jaar onder Duitse historici, en vooral onder het publiek, behoefte is ontstaan aan het verhaal over het Duitse lijden. De auteurs leggen de nadruk op de generatiewisseling: de generatie die de oorlog als kind heeft meegemaakt, dus volstrekt weerloos en hulpeloos en in zekere zin volstrekt onschuldig was, wil zijn verhaal kwijt. Dat zien we wel vaker, dat trauma’s naar boven komen bij nadering van de pensioenleeftijd. Wat niet als verklaring aan de orde komt, is de psychologisering en medicalisering van het wetenschappelijk debat in de westerse wereld, waarbij het ‘slachtofferschap’ een grote rol speelt.

De thema’s van de bijdragen zijn zonder uitzondering interessant en de kwaliteit is hoog. Op twee buitenlanders na zijn de auteurs Nederlandse historici. Het is verheugend om te kunnen constateren dat inmiddels drie generaties Nederlandse historici zich op hoog niveau bezighouden met de Duitse geschiedenis. Merkwaardig detail is dat de auteurs zonder uitzondering werkzaam zijn in de Randstad. Blijkbaar is – op een enkele uitzondering na – de belangstelling voor Duitsland in onze grensstreken naar de periferie gedrongen.

Willem Melching is Duitsland-deskundige aan de Universiteit van Amsterdam.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer