Home Hoe het westen de Koude Oorlog won

Hoe het westen de Koude Oorlog won

  • Gepubliceerd op: 15 juli 2009
  • Laatste update 25 mei 2023
  • Auteur:
    Bastiaan Bommeljé
  • 4 minuten leestijd
Hoe het westen de Koude Oorlog won

In februari 1950 vond in Moskou een bijzondere bijeenkomst plaats. Josef Stalin, Mao Zedong, Ho Chi Minh en Kim Il-Sung ontmoetten elkaar om de toekomst van de wereld te bespreken, en ze hadden alle reden om vrolijk te zijn. Toegegeven, in de Verenigde Staten waren net de creditcard en de kleurentelevisie uitgevonden, begonnen de soapserie I Love Lucy en de kranten¬strip Peanuts, rolde de eerste fotokopieermachine uit de fabriek van Xerox en draaide Sunset Boulevard in de bioscopen, maar in het algemeen leek het Westen naar adem te happen.

Het communisme leek daarentegen overal aan kracht te winnen: geheel Oost-Europa was nu onder controle van de Sovjet-Unie, het Amerikaanse monopolie op nucleaire wapens was doorbroken, en de legers van Mao hadden getriomfeerd in het land met de meeste inwoners ter wereld. Bovendien was in alle uithoeken van de aardbol het kolonialisme aan het afbrokkelen, hetgeen het Westen niet alleen met een machtspolitiek en economisch vraagstuk, maar ook met een moreel dilemma opzadelde.

De eerste helft van de eeuw had er al uitgezien of het kapitalisme aan de ondergang bezig was: twee wereldoorlogen werden slechts gescheiden door een periode van economische crisis en waren uitgelopen in massamoorden op industriële schaal alsmede in de uitvinding van wapens die nog erger deden vrezen. Er was, kortom, niet veel reden aan te nemen dat de volgende helft van de eeuw voor het Westen florissanter zou verlopen.

Veertig jaar later waren Stalin, Mao, Ho Chi Minh en het communisme dood, werd Kim Il Sung belachelijk gemaakt in een reclameboodschap, en was de Koude Oorlog geëindigd in een overdonderende overwinning van het democratische en kapitalistische Westen. Hoe dit zo heeft kunnen gebeuren – en wat er eigenlijk gebeurde – is het specialisme van John Lewis Gaddis, hoogleraar geschiedenis aan Yale University. Niet lang geleden bekroonde hij zijn invloedrijke reeks studies over de Koude Oorlog (zoals The United States and the Origins of the Cold War uit 1972, Strategies of Containment uit 1982, The Long Peace uit 1987 en We Now Know: Rethinking Cold War History uit 1997) met een samenvatting van zijn eigen oeuvre in The Cold War: A New History.

Dat in de Engelse editie van het boek de ondertitel wordt weggelaten, is wellicht niet toevallig. Om een ‘nieuwe geschiedenis’ gaat het zeker niet. Wel om een kundig, ofschoon nogal eenzijdig en zelfs triomfalistisch overzicht van de politieke krachtmeting tussen de VS en de Sovjet-Unie. Gaddis ziet de Koude Oorlog bovenal als een even onvermijdelijke als noodzakelijke ideologische botsing, en zijn helden zijn dan ook de leiders en intellectuelen die op een of andere wijze de rug recht hielden (zoals Orwell, Sacharov, Solzjenitsyn, Havel en paus Johannes Paulus II). In strategisch opzicht steekt hij bovenal de loftrompet over George Kennan, de Amerikaanse diplomaat die beschouwd mag worden als de ‘uitvinder’ van de politiek van containment (indamming) van het communistische machtsblok. (Gaddis werkt momenteel aan de biografie van Kennan, die verleden jaar op 101-jarige leeftijd overleed.)

The Cold War biedt een aardig overzicht van de vroege jaren van de Koude Oorlog, vanaf de jaren veertig tot en met de Cuba-crisis, en Gaddis is vooral sterk in de beschrijving van de invloed die de wapenwedloop had op de politiek. Daarna verzandt het werk helaas in allerhande details en onsamenhangende excursies naar alle uithoeken van de aarde (maar nou net zelden naar de gebieden waar de Koude Oorlog echt werd uitgevochten). Het wordt er niet beter op door de ridicule fictionele passages over wat er gebeurd zou zijn indien er wel over en weer atoomwapens waren gegooid.

Het boek eindigt met een lofzang op de Amerikaanse triomf die niet alleen begrijpelijk maakt waarom Gaddis een van de favoriete historici van George Bush is, maar ook waarom Tony Judt in The New York Review of Books de vloer aanveegde met dit werk.

John Lewis Gaddis
The Cold War: A New History
333 p. Penguin, € 23,35

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer