Over de biografie van Jan Wolkers (1925-2007), waarop neerlandicus Onno Blom in oktober 2016 promoveerde, is nogal wat commotie ontstaan.
Achteraf bleek dat de eerste promotiecommissie de dissertatie had afgewezen, waarna – zeer ongebruikelijk – een nieuwe commissie was benoemd, die het academische werkstuk wel goedkeurde. De eerste groep geleerden vond dat Wolkers te weinig ‘in zijn tijd’ werd geplaatst, dat de maatschappelijke en culturele context te veel ontbrak, en dat de volledige concentratie op de hoofdpersoon het boek onvoldoende ‘wetenschappelijk’ maakte.
Het litteken van de dood is inderdaad geen ‘duidende’, maar een ‘inventariserende’ biografie, waarin Blom op basis van het zeer omvangrijke archief van de schrijver en beeldend kunstenaar heel nauwgezet diens leven reconstrueert. Wolkers werd volwassen tijdens de Tweede Wereldoorlog, een periode die hij zelf indringend heeft beschreven in bijvoorbeeld Kort Amerikaans. Maar Blom heeft zich niet verplicht gevoeld om uitgebreid in te gaan op de Duitse bezetting van Nederland, omdat hij er waarschijnlijk – en terecht – van uit is gegaan dat wie een biografie van bijna duizend bladzijden over een schrijver en kunstenaar gaat lezen, een redelijk beeld van deze ‘context’ zal hebben.
Jan Wolkers was in Nederland een van de belangrijkste voorvechters van de ‘seksuele bevrijding’
Wil dit nu zeggen dat je uit dit boek niets opsteekt over de tijd waarin Wolkers leefde? Toevallig verscheen dit proefschrift in de week waarin in Amerika het tumult rond het seksueel wangedrag van filmproducent Harvey Weinstein losbarstte, wat ook in ons land onmiddellijk leidde tot een golf aan beschuldigingen en bekentenissen en een verhit debat. Op een van de vele foto’s in de biografie zien we Wolkers tijdens de première van de film Turks Fruit, waarbij hij zijn hand vol op de linkerborst van hoofdrolspeelster Monique van de Ven heeft gelegd. Niet alleen de actrice, maar ook Wolkers’ vrouw Karina lijken hierom te moeten lachen.
Jan Wolkers was in Nederland een van de belangrijkste voorvechters van wat toen de ‘seksuele bevrijding’ werd genoemd – al blijkt uit de biografie dat hedendaagse hulpverleners hem wellicht als ‘seksverslaafd’ zouden typeren, aangezien hij zijn geliefden soms acht keer per dag besprong. Voor wie iets wil begrijpen van de radicale omwenteling die zich vanaf de jaren zestig op dit terrein voltrok, is deze biografie dus relevante literatuur. Niet omdat Wolkers ‘representatief’ voor zijn tijdgenoten was, maar juist omdat hij als succesvol aan de weg timmerend kunstenaar invloed uitoefende op de Nederlandse cultuur en samenleving.
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
