Het grote gelijk

Het is een merkwaardige vaststelling. Hoe verder het Nederlandse koloniale verleden in de tijd is verwijderd, hoe heftiger de laatste Nederlandse getuigen lijken te reageren als zij menen dat hun onrecht wordt aangedaan. Dat is vooral zo als de Japanse bezetting en de dekolonisatie van Nederlands-Indië ter sprake komen.

Ook opmerkelijk is dat historici daar een niet-onbelangrijke rol in spelen. Pakweg de laatste tien jaar zijn er in Nederland heel wat baanbrekende onderzoeksprojecten opgestart, die resulteerden in boeken die het in Nederland vastgeroeste beeld over het eigen 'grote gelijk' en de slachtofferrol die de Indische gemeenschap zich aanmeet doorbreken en bijstellen. Ze zijn geschreven door veelal jonge historici, die de oorlog enkel kennen uit de verhalen van hun ouders en daardoor ongedwongen naar het verleden kunnen kijken.

Een onderzoeksproject dat weer voer zal leveren voor een levendig debat over de Japanse bezetting en de dekolonisatie van Nederlands-Indië is het in 2002 door het ministerie van WVC opgestarte en gefinancierde programma 'Van Indië tot Indonesië. De herschikking van de Indonesische samenleving (1930-1960)'. Het boek Indische rekening. Nederland, Indië en de backpay-kwestie 1945-2005 van Hans Meijer is het eerste resultaat.

Dit boek gaat over de vergoeding voor gederfde inkomsten, de zogeheten backpay, aan de ambtenaren en KNIL-soldaten die in de jappenkampen hadden gezeten. Vooral de vraag waarom deze backpay nooit naar tevredenheid is afgehandeld staat daarbij centraal. Sinds 1981, het jaar waarin de wet Uitkering Indische Geïnterneerden de slachtoffers voorzag van een eenmalige uitkering van 7500 gulden, beschouwt de Nederlandse overheid deze zaak als afgerond. De Indische gemeenschap daarentegen voelt zich nog steeds tekortgedaan.

Hans Meijer heeft weer een uitstekend boek geschreven, dat getuigt van groot historisch vakmanschap. Net als met zijn in 2004 verschenen In Indië geworteld, over het wedervaren van de Indische Nederlanders in de periode 1920-1960, plaatst hij zich met dit boek in de traditie van die jonge garde historici die het beeld over het Nederlandse koloniale verleden op scherp stellen.

De vraag is nu of het debat over de backpay-kwestie tussen de Nederlandse regering en de Indische gemeenschap door dit boek vooruit wordt geholpen. Al in de inleiding geeft Meijer aan dat historici geen rechters zijn die een oordeel mogen vellen over het gelijk of het ongelijk van de betrokken partijen. Om dit kracht bij te zetten, begint hij met een citaat uit een open brief van de belangenorganisatie Comité Civiele Ambtenaren aan de regering, gedateerd 1 april 1960. Daarin stellen zij dat het `de geschiedenis is die wanneer de archieven opengaan, zal oordelen over het totaalgebeuren'.

Helaas is het niet de geschiedenis die oordeelt over de backpay-kwestie, maar degenen die bij deze problematiek betrokken zijn: de Nederlandse overheid en de Indische gemeenschap. En omdat dit boek zo afgewogen en vrij van elke zweem van partijdigheid de problematiek benadert, kunnen beide partijen het in hun pleidooi aanvoeren. De Nederlandse overheid kan met het boek in de hand betogen dat de Indische gemeenschap billijk is gecompenseerd voor de geleden schade en de zaak daarmee voorgoed is afgerond. Maar die Indische gemeenschap kan juist pleiten voor een heropening van het debat omdat zij met het boek kan aantonen dat zij niet in voldoende mate is vergoed.

Het ligt in de lijn der verwachting dat het debat over de vergoeding voor de geleden schade tijdens de Japanse bezetting en de dekolonisatie na dit boek - en het onderzoeksprogramma waarvan het deel uitmaakt - zal opleven. Weer zullen de Nederlandse overheid en de Indische gemeenschap elkaar in een welles/nietes-spel van hun gelijk proberen te overtuigen. Wordt het niet eens tijd om daarmee op te houden?

Bart de Prins is auteur van Voor keizer en koning. Leonard Du Bus De Gisignies 1780-1849, Commissaris-Generaal van Nederlands-Indië.