Misschien wel de belangrijkste levensles kreeg Michail Gorbatsjov als jongetje in de Tweede Wereldoorlog van zijn vader, toen die als soldaat van het Rode Leger terugkeerde van het front: ‘We hebben gevochten tot de voorraad strijd op was. Zo moet je leven.’ Gorbatsjovs biograaf William Taubman, die eerder een Pulitzer Prize ontving voor zijn Chroesjtsjov-biografie, haalt dit citaat niet zomaar aan in het begin van Gorbatsjov. De man en zijn tijdperk.
‘Gorbatsjov was een visionair die zijn land en de wereld veranderde – hoewel niet zoveel als hij had gewild. Er zijn maar weinig, of misschien zelfs geen, politiek leiders die niet alleen een visie hebben, maar ook de wil en de bekwaamheid om die helemaal tot leven te wekken.’
De grote vraag na lezing is of deze Sovjetleider zijn vaders woorden bewaarheid heeft. Hij maakte een einde aan de Koude Oorlog, voerde de glasnost in en bereed de geschiedenis naar eigen zeggen ‘als een tijger’. Streed hij tot de voorraad strijd op was? Ja, dat deed hij – en slim ook. Van dat wat normaliter gezien wordt als zwakte, maakte hij juist zijn kracht. Daardoor is hij nog steeds niet goed begrepen, zeker niet door de Russen, die hem de schuld van de teloorgang van hun wereldrijk geven. Taubman maakt duidelijk dat en waarom Gorbatsjov een moreel hoogstaande, uitzonderlijke ‘tragische held’ was. Hij herkende de noden van zijn tijd, volk en land, en was als pragmaticus bereid eerst afscheid te nemen van het totalitarisme, daarna van het communisme. Hij was een visionair, die zijn land en de wereld veranderde zoveel als hij kon. Dat Rusland nu onder Poetin weer een autoritair bewind kent, een vertrouwde staatsvorm door de eeuwen heen – alsof de bevrijding onder Gorbatsjov nooit heeft plaatsgevonden – bewijst hoe uniek hij was.
Jeroen Vullings is biograaf en criticus.
Gorbatsjov. De man en zijn tijdperk
William Taubman
974 p. Hollands Diep, € 39,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
