Gezien

TENTOONSTELLING 
 
Robert Launer, een Duitse soldaat van 26, kwam in 1917 om bij Ieper door een granaatsplinter in zijn long. Naast zijn foto en grafschrift ligt een tasje van bunzingbont van de Schot Sidney John Malcolm, die sneuvelde in hetzelfde jaar. Het zijn maar twee van de half miljoen mannen die tijdens de Eerste Wereldoorlog om het leven kwamen in de hel rond Ieper, geveld door sluipschutters, granaten, bommen, mijnen of gas, of door ziektes opgedaan in vochtige loopgraven en bordelen. 

          
Toch zijn in de tentoonstelling De Laatste Getuige. Het oorlogslandschap van de Ieperboog geen gruwelijke beelden te zien of kanongebulder te horen – wat wel het geval is in de permanente opstelling van het museum In Flanders Fields in Ieper, dat het leed van de Eerste Wereldoorlog invoelbaar wil maken. De kleine, uit sober blank hout opgebouwde tentoonstelling De Laatste Getuige is echter bedoeld om de omgeving van Ieper te introduceren. Want dat is de enige ‘getuige’ van de strijd geworden, nu de laatste veteranen overleden zijn. 
          
Maquettes tonen hoe een landschap met loopgraven eruit zag. In een computeranimatie laten projecties van oude luchtfoto’s over luchtfoto’s van het huidige landschap zien hoe het er tijdens de oorlog uitzag. Rookwolkjes geven aan waar ontploffingen plaatsvonden. 
       
Met de informatie van de tentoonstelling kunnen bezoekers buiten, op de fiets of lopend, de oorlogslittekens in het landschap herkennen. Moeilijk is dat niet. De veldhospitalen bijvoorbeeld lagen op plekken waar nu begraafplaatsen zijn, met rijen en rijen platte witte stenen. Ook de kraters die mijnen en granaten ooit maakten zijn nog duidelijk te zien. Het zijn ronde kale vijvers in de vlakke akkers en weiden. Soms zijn ze in gebruik als drinkplaats voor vee. 
        
De banaliteit van het oorlogslandschap is nog het best zichtbaar vanuit een helikopter. Dat is niet goedkoop, maar je ziet dan wel in één oogopslag het patroon van de loopgraven, en de tientallen kraters en kerkhoven. Om al die plekken – van levensbelang in de oorlog – te benoemen, had het Britse leger destijds een speciale namenverzinner in dienst.    

De Laatste Getuige. Het oorlogslandschap van de Ieperboog In Flanders Fields Museum, Lakenhallen, Grote Markt 34, Ieper, België. Tot en met 19 november. Open: april-september da 10-18 uur, oktober-maart di-zo 10-17 uur. Info: +32 (0)57-23 92 20 of www.inflandersfields.be. Info helikoptertochten: www.helipromotions.be 


DIGITAAL 

Rijkswaterstaat
Transport van de Van Brienenoordbrug over water, de opening van de Oosterscheldedam of renovatie van de Velsertunnel; het Ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft een online beeldbank met zo’n 180.000 afbeeldingen, vanaf 1957 gegroeid uit fotoregistraties van bouwkundige processen. Er kan gezocht worden op trefwoorden, categorieën, data en archiefnummers. De online foto’s zijn van beperkte kwaliteit, maar goede exemplaren zijn tegen beperkte kosten te bestellen en auteursrechten worden niet in rekening gebracht. Bronvermelding is wel verplicht.

www.rijkswaterstaat.nl/apps/beeldbankvenw/ 

Militaire missies
Van Korea tot Kabul, zo heet de nieuwe webapplicatie op de site van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie. Alle internationale operaties van de Nederlandse krijgsmacht sinds 1945 zijn via een wereldkaart en een lijst te raadplegen. Op de wereldkaart kan de gebruiker inzoomen tot regionaal niveau en vervolgens de missies aanklikken. Die bevatten zowel beknopte als gedetailleerde informatie en fotomateriaal. De database is gebaseerd op het gelijknamige boek uit 2005 en zal in de toekomst worden aangevuld met nieuwe gegevens. 

www.nimh.nl 

Jaren 50
Boeren bouwen een nieuw bestaan op in gebieden als de Noordoostpolder, de Wieringermeer en de Flevopolder. Grote kopzorgen heeft men wel om de toenemende verkeersdrukte. Tegelijkertijd wordt de intrede van het flitsapparaat als een effectieve oplossing gezien tegen roekeloos rijgedrag. De toenemende verkeersdrukte leidt zelfs tot een nieuw fenomeen: bermtoerisme. 
           
Tijdsbeeld Media brengt De jaren 50 dvd uit, een prachtige compilatie van ruim een uur aan authentiek beeld- en geluidsmateriaal uit het archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. De dvd is opgebouwd rondom drie thema’s: ‘Bouwen aan de toekomst’, ‘Gemeenschap en gezag’ en ‘Tussen afwas en Rock-‘n’roll’. 
          
Prachtig zijn bijvoorbeeld de beelden van hoelahoepende kinderen en volwassenen of de zeepkistenrace in Amersfoort, waar hoge snelheden worden gehaald. En het Rock-‘n’roll-festival in Amsterdam is ondanks veel kritiek een groot succes. 

De jaren 50 dvd. Tijdsbeeld Media, €17,95. Bestellen kan via www.winkelvandenostalgie.nl 

Rekenprogrammaatje
Op de website van het IISG staat een handig omrekenprogrammaatje waarmee iedereen kan uitreken wat geld in Nederland waard was tussen 1450 en nu. 

www.iisg.nl/hpw  


FILM

Moordzuchtige Hutu’s 
Shooting Dogs is de tweede commerciële speelfilm over de genocide in Rwanda, die in 1994 in drie maanden het leven kostte aan circa 800.000 Tutsi’s en gematigde Hutu’s. De eerste, Hotel Rwanda, was een paar jaar geleden een succes. Shooting Dogs, van regisseur Michael Caton-Jones, is dat niet. 

De film vertelt het verhaal van de geestelijke Father Christopher, gespeeld door top-acteur John Hurt, die op het terrein van de technische school in hoofdstad Kigali met zijn aanwezigheid en die van een jonge onderwijzer en een klein detachement Belgische VN-peacekeepers 2500 Tutsi’s beschermt, terwijl de school omsingeld wordt door Hutu-milities. 

De Tutsi’s in het kampement gedragen zich voorbeeldig. Zij zijn goede inboorlingen, die weten hoe het hoort. De eerstgeboren zoon aldaar vernoemen zij naar Christopher, die ook als verloskundige zijn mannetje blijkt te staan. Maar na het vertrek van de Belgen en de jonge onderwijzer naar het vliegveld van Kigali, aan het einde van de film, worden de Tutsi’s in de school omgebracht. 

Voordat het zo ver is laat John Hurt, bekend van cynisch-gekwelde rollen, zich van zijn menselijkste kant zien. Anders dan de jonge onderwijzer blijft de geestelijke achter om met de Tutsi’s te sterven. Hij probeert nog een groep kinderen in veiligheid te brengen. Terwijl hij moordzuchtige Hutus’s aan de praat houdt, weten zij te ontsnappen. Daarop wordt Hurt vermoord. Hij ziet nog net hoe het Tutsi-meisje Marie – de lieveling van de jonge onderwijzer, maar wel in het nette –  de benen neemt. 

Alles, maar dan ook werkelijk alles in deze film is ééndimensionaal. Alle Hutu’s zijn machtsdronken moordenaars, de Tutsi’s zonder uitzondering goede katholieken, de bredere context van de burgeroorlog wordt verzwegen en geen enkele Holocaust-analogie wordt uit de weg gegaan. Zelfs Hurt kan de film niet redden. 

Marie wel. Zij holt maar door, totdat zij vijf jaar later de jonge onderwijzer heeft opgespoord. Die heeft nu een aanstelling op de Engelse school, waar Father Christopher als jonge priester heeft gewerkt, en zij roept hem ter verantwoording. 

Johannes Houwink ten Cate is directeur van het Centrum voor Holacaust en Genocide Studies. Shooting Dogs is te zien in verschillende bioscopen in het land.