Gedrenkt in bloed
Dit is een opmerkelijk boek van een opmerkelijk historicus. Timothy Snyder is na een dissertatie in Oxford thans hoogleraar geschiedenis aan Yale University. Hij beheerst Frans, Pools, Duits, Oekraïens, Tsjechisch, Slowaaks, Russisch, Wit-Russisch en Spaans, wordt wetenschappelijk geacht vanwege zijn prijswinnende boeken Sketches from a Secret War. A Polish Artist’s Mission to Liberate Soviet Ukraine (2005) en The Reconstruction of Nations. Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus (2003), en is bekend vanwege zijn bijdragen aan de New York Review of Books, Times Literary Supplement, Prospect en de Nation.
Het gaat, kort gezegd, om iemand uit de eredivisie, en zijn recent vertaalde De rode prins is ook een werk uit de eredivisie, ondanks enkele tekortkomingen en de niet bijzonder solide vertaling (waarin men niet altijd goed raad weet met Snyders ironie en Filips II ‘Philipp’ wordt genoemd).
De rode prins vertelt aan de hand van de wederwaardigheden van een kleurrijke maar onbeduidende Habsburgse aartshertog het veel grotere verhaal van Midden-Europa tussen 1900 en 1950. Zelden is er in de geschiedenis een periode geweest waarin op zo’n beperkt grondgebied zoveel bloed is vergoten, zulke fundamentele dwaalleren zo fataal op elkaar zijn gebotst, en in korte tijd zoveel zo ingrijpend is veranderd.
Toen de rode prins in 1895 werd geboren als Wilhem Franz von Habsburg-Lothringen, kon niemand bevroeden dat een halve eeuw later, bij zijn overlijden in 1948 in Russische gevangenschap, zijn wereld geheel in rook was opgegaan.
Wilhelm was de zoon van een neef van keizer Franz Joseph, die zichzelf meer uit verveling dan uit noodzaak uitriep tot koning van Polen. De jonge Wilhelm had meer op met de Oekraïne. Als zeventienjarige wandelde hij naar de Karpaten en raakte daar verliefd op de streek. Hij leerde de taal en besloot zijn lot te verbinden aan de nieuwe Oekraïense natie, die in 1917 werd uitgeroepen, maar al in 1918 ten onder ging in de revolutionaire chaos.
Wilhelm vluchtte naar Parijs, waar hij zijn regalia van aartshertog en zijn versierselen van het Gulden Vlies verruilde voor de morsige kledij van politiek vluchteling – en af en toe een jurk om zijn biseksuele aandriften te bevredigen. De decennia daarop hield hij zich in het gezelschap van afgezette keizers, spionnen, politiek fraudeurs, courtisanes, speculanten en jonge jongetjes bezig met complotten om de macht in een zelfstandig Oekraïne te grijpen.
Toen zijn geld was verdampt door deze hopeloze plannen en zijn vrolijke levensstijl, zette Wilhelm zijn kaarten op de Duitse nationaal-socialisten. Maar hoewel nazi-ideoloog Alfred Rosenberg hem in de waan liet van een grootse Oekraïense restauratie in fascistische stijl, kwam daar na het uitbreken van de oorlog niets van terecht. Wilhelm keerde zich af van de nazi’s en raakte betrokken bij verzetswerk, waarbij hij de Royal Air Force hielp aan doelwitten voor hun bombardementen rondom Wenen.
Die pro-westerse activiteiten ontgingen de Sovjets niet, en in 1947 werd hij opgepakt door de nieuwe heersers van Oost-Europa en veroordeeld tot vijfentwintig jaar cel vanwege zijn ‘streven koning van de Oekraïne te worden’. Na zes maanden gevangenschap stierf Wilhelm von Habsburg aan tuberculose.
Aan de hand van het verspilde leven van een onbeduidende Habsburgse edelman die zich stortte op een waandenkbeeld schetst Snyder het grote verhaal van de geschiedenis van Centraal- en Oost-Europa: hoe grote multiculturele rijken uiteenvielen in naties, hoe naties vergiftigd werden met monoculturele ideologieën – ja, hoe de Europese natiestaat gedrenkt is in bloed.
Snyder vertelt dit alles met vaart en verve, hoewel zijn literaire stijl meer dan eens een beetje over the top is. Ook is hij wel erg optimistisch over de rol van de Europese Unie (die hij ziet als een soort reïncarnatie van de Habsburgse paraplu) en over het nieuwe Oekraïne dat uit de puinhopen van het Sovjetrijk is opgekrabbeld. Dat de Poolse brouwerij van Wilhelms vader nu in handen is van multinational Heineken is volgens Snyder een bewijs dat de droom van de rode prins wellicht niet eens helemaal doldwaas was.
door Bastiaan Bommelje
Timothy Snyder
De rode prins. Het einde van een dynastie en de opkomst van het moderne Europa
376 p. Ambo, € 27,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
