De Bourgondiërs voerden een financieel schrikbewind

Bourgondische vorsten hieven belastingen om hun oorlogen en dynastieke ambities te financieren. De Belgische historicus Marc Boone belicht hun plannen via het leven van een van hun paladijnen.

In zijn boek staat de carrière van Pieter Lanchals centraal, die als financieel topambtenaar onder drie Bourgondische hertogen diende: Karel de Stoute, Maria van Bourgondië en Maximiliaan van Oostenrijk. Het Bourgondische Rijk was geen staat in de strikte zin van het woord, maar er vonden wel processen plaats die aan staatsvorming doen denken. Pieter Lanchals inde de belastingen in Vlaanderen en Holland-Zeeland. Hij schiep daarmee vijanden voor het leven: de stedelijke handels-, ambachts- en regentenelites, die het geld moesten ophoesten waarmee de Bourgondische hertogen hun oorlogen financierden.

Zijn loyaliteit aan het Bourgondisch-Habsburgse hof legde hem geen windeieren. Hij was puissant rijk, trouwde op stand en werd door zijn broodheren in 1483 tot ridder geslagen. Niet gek voor de zoon van een houtbewerker. De tijdsgeest zat hem dan ook mee. Karel de Stoute streefde de dynastieke eenwording van het Bourgondische rijk na. Zijn hervormingswoede en veroveringsdrift vroegen om mannen die over lijken durfden te gaan. Lanchals was zo’n man. Maar toen de opponenten van Maximiliaan van Oostenrijk aan de macht kwamen, werd Lanchals in 1488 vanwege zijn financiële schrikbewind tot de doodstraf veroordeeld.

Het knappe is dat Boone vrij abstracte begrippen als belasting- en geweldsmonopolie concreet weet te maken aan de hand van de levensgeschiedenis van Pieter Lanchals. Staatsvorming is daarmee geen bloedeloze sociologische aangelegenheid meer, maar levend verleden. Politieke opponenten en prominente medestanders van de Bourgondische hertogen werden gevierendeeld, hun schedels op spiesen gestoken en maandenlang tentoongesteld. Het proza van Boone is zo hier en daar taai, niet het minst door onvertaalde citaten uit Franse en zelfs Italiaanse bronnen. Maar zijn keuze voor het biografische perspectief van een topambtenaar in de Bourgondische periode is origineel en meeslepend. Daarbij is het boek adembenemend mooi uitgegeven.