Home FILM: Wat deed vader in de oorlog?

FILM: Wat deed vader in de oorlog?

  • Gepubliceerd op: 01 mrt 2013
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Jos van der Burg

‘Hij is dood. Wij hebben zijn hart gebroken. Hij die zoveel voor ons heeft gedaan.’ Een Duitse boerenvrouw laat in de speelfilm Lore haar wanhoop en verdriet de vrije loop als ze in 1945 hoort dat Hitler dood is.

Het oorlogsdrama van de Australische regisseuse Cate Shortland past in de trend om de Tweede Wereldoorlog vanuit het perspectief van Duitsers te bezien. Deze tendens, die al een tijd aan de gang is, spitst zich toe op de discussie over slachtofferschap. Waren de Duitsers die bij het bombardement van Dresden omkwamen en degenen die na de oorlog werden verdreven uit Oost-Europa niet ook oorlogsslachtoffers?

Minder explosief dan de polemiek over het slachtofferschap is de vraag hoe ‘gewone’ Duitsers de oorlog en de ineenstorting van het naziregime beleefden. Deze kwestie is ook doorgedrongen tot de filmwereld. Zo werd drie jaar geleden het dagboek Anonyma. Eine Frau in Berlin verfilmd, waarin de Duitse journaliste Marta Hillers het seksuele misbruik van vrouwen door Russische soldaten tijdens de Slag om Berlijn optekende.

En nu is er Lore, de uitstekende verfilming van een verhaal uit The Dark Room van Rachel Seiffert. De schrijfster liet zich inspireren door haar oma, die als tiener na de ineenstorting van het Duitse Rijk met haar zusje en drie broertjes van Beieren naar haar grootmoeder in Hamburg reisde. Soms mochten de kinderen meerijden op een boerenwagen, maar de afstand van vijfhonderd kilometer werd vooral lopend afgelegd.

Seiffert schreef er het verhaal ‘Lore’ (een verkorting van Hannelore) over. Het beschrijft de ontberingen van de kinderen, maar vooral de mentale ontwikkeling van tiener Lore. De dochter van een SS-officier en een Hitler-aanhangster staat er na de oorlog alleen voor met haar zusje en broertjes. Haar vader is omgekomen aan het front in Wit-Rusland; haar moeder wordt door de geallieerden gearresteerd.

Lore neemt haar broertjes en zusje op sleeptouw, waarbij het aankomt op overlevingsinstinct, sluwheid en opportunisme. Dat morele scrupules bij Lore geen rol spelen zal niemand verbazen, omdat morele overwegingen nu eenmaal snel verdampen als het naakte bestaan op het spel staat.

Interessanter is Lores confrontatie met de misdaden van het Hitler-bewind. Volledig geïndoctrineerd door de nazipropaganda meent ze dat door de geallieerden opgehangen foto’s van stapels lijken in concentratiekampen vervalsingen zijn. Ze is niet de enige Duitser die gelooft dat de Amerikanen voor de foto’s acteurs hebben ingehuurd.

Beïnvloed door antisemitische propaganda scheldt ze een jongen met een Joods identiteitsbewijs die met hen optrekt automatisch uit voor parasiet: ‘Mama zou hem niet mogen.’ Als de kinderen uiteindelijk bij oma aankomen, blijkt ook deze haar ogen te sluiten voor de werkelijkheid: ‘Je moet je niet schamen voor je ouders, want ze hebben niets verkeerds gedaan.’

Maar bij Lore begint het nazigeloof af te brokkelen. Langzaam dringt het besef door dat haar vader gruwelijke misdaden heeft begaan en dat ze jaren in een grote leugen heeft geleefd. De film eindigt met deze psychische dreun.

De oorlog was niet alleen in de film aanwezig, maar ook op de filmlocaties. Regisseuse Shortland ontdekte dat in de omgeving van het Duitse stadje Görlitz aan de Poolse grens – een van de plekken waar ze filmden – een werkkamp voor Joden was gevestigd. Ze kwam er bij toeval achter, want er was niets wat aan het kampverleden herinnerde.

Ook de paar herenhuizen waar ze opnames maakte, bleken een beladen geschiedenis te hebben. De Joodse eigenaren waren in de jaren dertig verdwenen. Meer kon de lokale bevolking er niet over zeggen.

Shortland verwijt het hun niet, zegt ze in een interview. ‘Wat zou ik hebben gedaan in het middelpunt van genocide en horror? Zou ik voor de zwakkeren en de vervolgden zijn opgekomen, of zoals de meesten een stille omstander zijn geweest? Of – nog erger – een medeplichtige?’

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Stilleven van Alexander Adriaenssen
Stilleven van Alexander Adriaenssen
Interview

Gevulde eieren met suiker en kaneel: zeventiende-eeuwse recepten bevatten verbazende combinaties

Voor de bouw van de Markthal in Rotterdam onderzochten archeologen de bodem en vonden er kookpotten, keukengerei en etensresten. Op deze plek werd dus ook vroeger al veel gegeten. Naar aanleiding van de vondsten is er nu een kookboek over de historische Rotterdamse cuisine. Het is volgens auteur Manon Henzen meer dan een receptenboek: ‘Historische...

Lees meer
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Beeldessay

Pronken met onze families doen we al eeuwen

Gezellig, gelovig of rijk. Met een familieportret laten gezinnen aan de buitenwereld zien wie ze zijn. En dat ze hun leven goed voor elkaar hebben.  Wie in de zeventiende eeuw een Amsterdams grachtenhuis binnenliep, kon in de ontvangstkamer worden verwelkomd door een groot schilderij van de bewoners. Bijvoorbeeld van een strenge vader in donkere mantel...

Lees meer
Filmposter Zwei zu eins
Filmposter Zwei zu eins
Recensie

Duitsers op het dievenpad in schelmenfilm Zwei zu eins

Over het leven in de DDR bestaan veel grimmige films, maar Zwei zu eins bewijst dat je er ook een schelmenkomedie over kunt maken. De film speelt zich af in de zomer van 1990 in het Oost-Duitse Halberstadt. De aanstaande Duitse eenwording gaat in het stadje gepaard met massaontslagen en failliete fabrieken. Drie gedesillusioneerde werkloze...

Lees meer
Cover HN78 2025
Cover HN78 2025
Interview

Broedermoord en ruzie over de erfenis: familiedrama’s zijn van alle tijden

De zomereditie van Historisch Nieuwsblad is gevuld met artikelen over familie. Volgens eindredacteur Mirjam Janssen is het een prachtig thema omdat veel geschiedenis daar nu eenmaal begint. ‘Iemands status en opvoeding, en de mogelijkheden die hij of zij krijgt in het leven hangen voor een groot deel af van de familie. We laten zien hoe families...

Lees meer