Wat zou Frankrijk moeten zonder Jeanne d’Arc? Er staan in Franse steden en dorpen alleen al 1400 monumenten voor de herdersdochter, die vanaf haar dertiende door een goddelijke stem in haar hoofd werd aangespoord om Frankrijk van de Engelsen te bevrijden. Al eeuwen gebruiken politici haar voor hun ideologische gelijk.
Jeanne d’Arc is een wit scherm waarop iedereen zijn opvattingen kan projecteren. Voor rechts Frankrijk is ze het ultieme nationalistische symbool van een vaderland dat van vreemde smetten vrij is. Politiek links ziet haar als een vrijheidslievende jonge vrouw, die de gevestigde orde uitdaagde en daar in 1432 op de brandstapel met haar leven voor betaalde.
Anticlericalen beschouwen haar als een weerloos slachtoffer van machtsmisbruik door de katholieke kerk. Tot de verbeelding van feministen spreekt dat ze diep doordrong in de mannenwereld. En dan is er nog Jeannes maagdelijkheid, die haar een aureool van zuiverheid en onschuld bezorgde.
De historische werkelijkheid en de mythe hebben ook filmmakers geïnspireerd.. Illustratief voor haar onweerstaanbare aantrekkingskracht is dat meteen al na de uitvinding van de film het eerste filmpje over haar werd gemaakt (The Burning of Joan of Arc, door de Amerikaanse Edison Company in 1895). De Fransen lieten dat niet op zich zitten en volgden snel met L’exécution de Jeanne d’Arc (Lumière Brothers, 1898) en Jeanne d’Arc (Georges Méliès, 1899).
Daarna is de Maagd van Orléans vooral in Frankrijk nooit meer weg geweest uit de filmwereld. Het heeft larmoyante én sublieme films opgeleverd, die vaak meer zeggen over de obsessies van de makers dan over Jeanne d’Arc. Het beroemdste voorbeeld is The Passion of Jeanne d’Arc van de Deense filmmaker Carl Theodor Dreyer. De theatrale, maar aangrijpende zwijgende film uit 1928 beperkt zich tot de rechtszaak, waarbij close-ups van het slachtoffer het intense lijden voelbaar maken. Met op haar hoofd een soort doornenkroon ontstijgt Jeanne d’Arc de gewonemensenwereld en verandert ze in een martelares. Prachtige cinema, maar historisch meer fictie dan feit.
Dat werkelijk iedereen munt kan slaan uit Jeanne d’Arc bewees de nazipropagandamachine in 1935 met Das Mädchen Johanna. De film liet zien dat de Engelsen ook in de Honderdjarige Oorlog uitsluitend werden gedreven door machtswellust. Dat Jeanne d’Arc met hen de strijd aanbond, maakte haar tot een voorloper van de nazi’s.
Stevig in de moderne tijdgeest geworteld is ook Jeanne la Pucelle van Jacques Rivette uit 1994. De vier uur durende film voert Jeanne d’Arc niet op als een heilige, maar als een aardse, onzekere tiener, die voortdurend aan zichzelf twijfelt. De Middeleeuwen ogen in deze film niet als een opgepoetst folkloristisch-historisch themapark, maar als een grauwe wereld vol modder en onvoorspelbaar geweld.
Veel minder overtuigend ten slotte is de Franse driedelige tv-serie Jeanne d’Arc. Le pouvoir de l’innocence uit 1989. De in Nederland onder de titel Jeanne d’Arc, 1412-1431 op dvd uitgebrachte productie voert Jeanne d’Arc op als een jonge vrouw die het licht heeft gezien, wat verklaart dat ze altijd rondloopt met een blije lach. Dat God een rechtstreekse lijn met haar onderhoudt verwart haar niet, maar sterkt haar in haar overtuiging dat ze een missie heeft.
Als een brave geschiedenisles bewandelt de serie in bijna vijf uur alle stadia in haar leven: de poging om in contact te komen met kroonprins Karel, haar strijd tegen vooroordelen als ze in mannenkleren het leger aanvoert, de verovering van Orléans, de kroning van de kroonprins in Reims tot koning Karel VII, haar arrestatie door de Bourgondiërs, en haar gevangenschap en veroordeling als negentienjarige tot de brandstapel wegens ketterij.
‘Jezus’ is het laatste woord voor ze in de vlammen verdwijnt. Jeanne d’Arc. Le pouvoir de l’innocence verklaart niets, maar stelt zich tevreden met een mythisch heldinnenleven.
Dvd
Jeanne d’Arc, 1412-1431
Just Entertainment, € 22,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
