Kloosters en hun bewoners zijn niet alleen een steeds populairder toeristisch doelwit, maar ook opvallend vaak het onderwerp van films. De tijd is voorbij dat nonnen en monniken werden beschouwd als archaïsch religieus verschijnsel. Kloosters worden tegenwoordig gezien als oasen van serene rust in een op hol geslagen samenleving.
Wie niet naar het klooster wil om op adem te komen, kan in de bioscoop terecht. Zoals een paar jaar geleden bij de documentaire Into Great Silence, die een sober, maar indringend beeld schetst van het leven in een kartuizerklooster in Frankrijk. Wie na het zien van deze film (op dvd verkrijgbaar) de rest van zijn leven in een klooster wil doorbrengen, doet er verstanding aan om eerst de Italiaanse speelfilm In memoria di me te bekijken. Daarin ruilt een yup zijn snelle leven in voor een kloosterbestaan, waar hij er in zijn proefperiode achter komt dat kloosterlingen geen heiligen zijn. Net als mensen buiten de gesloten kloosterdeuren hebben ze last van jaloezie, houden ze van roddelen en doen ze dingen die het daglicht niet kunnen verdragen. Interessant is ook het recente Hadewijch van de controversiële Franse filmmaker Bruno Dumont. De film voert een jonge non op die haar behoefte op te gaan in iets groots bevredigt door aansluiting te zoeken bij moslimterroristen.
Van de nieuwe interesse in religie en mystiek profiteert ook de Duitse Hildegard von Bingen (1098-1179), de eerste vrouw die als abdis opklom in de kerkelijke hiërarchie. Regelmatig verschijnen nieuwe artikelen en boeken over de vrouw die een deuk sloeg in het kerkelijke mannenbastion. Ook zijn er meerdere websites over haar, waaronder een Nederlandse (hildegardvanbingen.nl).
De aandacht is terecht, want Von Bingen deed meer dan kerkelijke muren slechten. Ze was behalve abdis natuurwetenschapster en componiste. Ze correspondeerde met hoge kerkelijke en wereldlijke autoriteiten, zoals Bernardus van Clairvaux en keizer Frederik Barbarossa. Ook baarde ze opzien met haar visioenen. Hoogste tijd voor een speelfilm over haar.
Die is er nu met Vision. Aus dem Leben der Hildegard von Bingen. Dat de film het werk is van Margarethe von Trotta verbaast niet, want de bijna 70-jarige Duitse filmveteraan maakt altijd films over sterke, onafhankelijke vrouwen. Haar beste films zijn levensechte dramatische vrouwenportretten, maar in haar mindere werk zijn de vrouwelijke personages schematische feministische rolmodellen.
Het portret van de hoofdpersoon in Vision valt tussen deze twee categorieën in. De film is een mengeling van feiten en fictie. Een feit is dat de achtjarige Hildegard, die van adellijke afkomst was, naar een benedictijner nonnenklooster werd gebracht, waar ze dertig jaar later abdis werd. Ook stichtte Hildegard inderdaad een apart vrouwenklooster tegen de wil van de hoogste benedictijner autoriteiten, maar gesteund door de aartsbisschop van Mainz. Historisch juist is ook dat ze visioenen kreeg, die volgens haar rechtstreeks van God kwamen. De Duitse kerkelijke autoriteiten reageerden sceptisch op die claim, maar Von Bingens invloed was toen al zo groot dat de paus haar visioenen sanctioneerde. Het komt allemaal keurig, maar weinig opwindend langs in Vision.
Het drama moet komen van Von Bingens relatie met een jonge non, die haar helpt bij het schrijven van boeken. De film suggereert een innige platonische liefdesrelatie tussen de twee, die zo diep gaat dat Von Bingen instort als de jonge non naar een ander klooster wordt overgeplaatst. Een feministische feelgoodfilm kan daarmee niet eindigen, dus trotseert Von Bingen nog één keer het mannenbolwerk: ze wordt de eerste vrouwelijke prediker die het klooster achter zich laat om erop uit te trekken.
Ook dat klopt, maar Vision bewijst dat kloppende feiten niet genoeg zijn voor een geslaagde historische film. Historisch gevoel is even belangrijk. Wie een middeleeuwse abdis in een lange witte jurk en met lang loshangend haar als een hippie avant la lettre laat roepen dat God van schoonheid houdt, heeft het niet helemaal begrepen.
Margarethe von Trotta
Vision. Aus dem Leben der Hildegard von Bingen
Vanaf 2 september in de bioscoop
Dit artikel is exclusief voor abonnees
