Met volkeren die zich wentelen in zelfgenoegzaamheid loopt het zelden goed af. Arrogantie en superioriteitsgevoel vertroebelen het zicht op de werkelijkheid, met desastreuze gevolgen. De Denen ervoeren het in 1864, toen ze verpletterend werden verslagen in de Tweede Deens-Pruisische Oorlog. De nederlaag was zo traumatisch dat Denemarken er grondig door veranderde. Het land keerde zich naar binnen en stortte zich nooit meer in buitenlandse avonturen.
De achtdelige tv-serie 1864 geeft een geweldig inzicht in de Deense overmoed en de meedogenloze afstraffing ervan door Pruisen. De Deense zelfoverschatting kwam niet uit de lucht vallen. Ruim tien jaar eerder had Denemarken de door Pruisen gesteunde Duitse nationalisten in Sleeswijk en Holstein, die onder Deens gezag vielen, glansrijk verslagen. De Duitse nationalisten hadden deze hertogdommen tot onafhankelijke staat verklaart, waarna het Deense leger ingreep.
In een vredesverdrag kregen de hertogdommen een grote mate van zelfstandigheid, maar ze bleven onder gezag van de Deense koning. Denemarken blies het compromis in 1863 op door Sleeswijk tot Deens grondgebied te verklaren. De Pruisische premier Bismarck reageerde op de provocatie met de bezetting van Holstein. Nationalistische Deense politici reageerden opgetogen: eindelijk een reden om definitief met Pruisen af te rekenen.
In de serie 1864 kijken we naar de gebeurtenissen via een fictief dagboek van een jonge vrouw. ‘Zoals zo vaak het geval is, waren we in onze fantasie sterker dan in het echt,’ schrijft ze over het oorlogsenthousiasme. ‘Duizenden werden slachtoffer van de euforie van dwazen en ons geloof in hen.’
Die dwazen zijn nationalistische politici, die het volk opzwepen om zich blind in een gruwelijk avontuur te storten. Zelfs als duidelijk is dat het Deense leger de oorlog niet kan winnen, blijven politici jongens opofferen aan hun machtsaspiraties. Gruwelijke beelden van het slagveld drukken de kijker met de neus op de essentie van oorlog: het afslachten van mensen.
De boodschap van de serie is glashelder: nationalisme leidt tot bloedvergieten. Koning Christian IX begrijpt dat uiteindelijk ook en tekent tegen de wil van de premier de Deense overgave. De koning mag ook de wijste opmerking maken in de serie: ‘Bedenk dat geestesziekte niet alleen tot uiting komt bij kwijlende, vastgebonden gekken met rollende ogen, maar zich ook openbaart in de gebrekkige realiteitszin van schijnheilige, fatsoenlijke burgers.’
1864
Ole Bornedal
Tv-serie op dvd (Lumière)
Jos van der Burg is filmrecensent bij Het Parool en de Filmkrant.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
