De Dikke Van Dale bestaat 150 jaar. Ter gelegenheid van deze mijlpaal is er een jubileumboek uitgebracht, samengesteld door Wim Daniëls. Verschillende bekende en minder bekende schrijvers werkten mee, Daniëls beschreef in meerdere bijdragen het veranderde tijdsbeeld. ‘Soms kwam ik stuitende voorbeelden tegen.’
‘Dit jaar is bekend gewordend dat Van Dale in 2015 weer een nieuwe papieren editie uitbrengt; de vijftiende in 150 jaar. En misschien wel de laatste, want niet meer veel mensen gebruiken nog een papieren woordenboek. Ikzelf ook niet meer. Online heb je veel meer zoekfuncties. Voor woordenboekmakers is het daarbij natuurlijk wel de vraag hoe ze digitaal geld kunnen verdienen. Daarom is het jubileumboek dat nu is verschenen commercieel ook een goed idee. Zo komt Van Dale weer eens onder de aandacht.’
‘Ik heb het boek samengesteld en ben tevreden over de balans. Een divers gezelschap heeft meegewerkt, van gearriveerde schrijvers tot mensen die via een wedstrijd zijn geselecteerd. Zelf heb ik de meeste bijdragen geleverd. Ik heb steeds alle edities van de Dikke Van Dale bekeken en uitgezocht hoe woorden zich in betekenis ontwikkeld hebben in 150 jaar. Daaraan kun je mooi aflezen hoe de maatschappij verandert, ook qua denkbeelden. Soms kwam ik stuitende voorbeelden tegen, bijvoorbeeld hoe vrouwen in vergelijking met mannen worden beschreven; dat was her en der echt neerbuigend.’
‘Veel edities van Van Dale zijn gemaakt door maar één hoofdredacteur. Dat is niet goed. Vier edities lang was dat Cornelis Kruyskamp, die weinig op had met de moderne jeugd; dat heeft hij ook in interviews gezegd. Maar zo’n oordeel of houding mag natuurlijk niet doorklinken in de omschrijvingen die je geeft. Bij Kruyskamp was dat geregeld wel het geval. Een “beatgroep” noemde hij bijvoorbeeld een “troepje van mensen”.’
‘De status van Van Dale is lang voor een deel gebaseerd geweest op de omvang ervan, vandaar ook de bijnaam: de Dikke Van Dale. Pas bij de laatste drie edities wordt er veel kritischer gekeken naar alle omschrijvingen. Dat kan nu ook gemakkelijker doordat er computerbestanden zijn.’
‘Toch staan er nog altijd wel twijfelachtige dingen in Van Dale. Bij het trefwoord ‘zak’ staat bijvoorbeeld deze voorbeeldzin: ‘Stoute kinderen gaan in de zak van Zwarte Piet.’ Die zin klopt nu feitelijk niet en klopte vroeger ook niet. Ik ben benieuwd of de zin in de vijftiende editie nog aanwezig is. Ikzelf ben de zin tegengekomen door te grasduinen in Van Dale. Daarvoor is het een heerlijk product, zowel op papier als digitaal. Er staan naast de paar twijfelachtige dingen ook heel veel mooie, verrassende dingen in, die de rijkdom van onze taal aangeven.’
Wim Daniëls maakt een cabareteske voorstelling rond het 150-jarig bestaan van de Dikke Van Dale op het Geschiedenis Festival van Historisch Nieuwsblad, op 18 oktober 2015. Kijk hier voor meer informatie.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
