Home Eeuwenoude clichés over Joden

Eeuwenoude clichés over Joden

  • Gepubliceerd op: 20 december 2022
  • Laatste update 07 feb 2023
  • Auteur:
    Martijn Lak
  • 3 minuten leestijd
Eeuwenoude clichés over Joden

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u onbeperkt toegang tot HN Actueel? U bent al lid vanaf €1,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

Jarenlang kregen Nederlandse kinderen in jeugdliteratuur clichématige en negatieve verhalen over Joden voorgeschoteld. Taalhistoricus Ewout Sanders inventariseert alle vooroordelen en constateert dat antisemitisme weer actueel is.

In 1969 publiceerde Cor van Rijswijk Geen nacht meer. Een van de hoofdpersonen is Benjamin, een oudere Joodse man die zich op jonge leeftijd tot het protestantisme heeft bekeerd. Als de Duitsers Nederland binnenvallen, komt hij via Westerbork in Auschwitz terecht. Daar belandt hij in de gaskamer, knielt neer en bidt. ‘En terwijl het blauwzuurgas van boven in de kamer stroomt, roept Benjamin in verrukking uit: “Nu laat Gij, Heere! Uw dienstknecht gaat in vrede naar Uw woord.” […] Tien minuten later is Benjamin niet meer. Hij ging in de vreugde zijns Heeren.’ Bizar genoeg, stelt Ewoud Sanders in Met de paplepel,waren Van Rijswijks lezers zeer te spreken over zijn boeken.

Sanders schetsteen fascinerend, rijk geïllustreerd, maar onthutsend beeld van de manier waarop Joden de laatste 200 jaar worden beschreven in Nederlandse jeugdverhalen. De antisemitische stereotyperingen zijn legio: Joden zijn lui, slecht, vies en onbetrouwbaar. De verhalen bevatten veel vaste ingrediënten: gebogen neuzen, zwart haar, gebruik van Joodse (scheld)woorden, een beperkt repertoire aan Joodse eigennamen en rabbijnen die zich achterlijk en bekrompen gedragen tegenover Joodse kinderen die interesse hebben in het Nieuwe Testament. Joodse personages die niks willen weten van het christendom, hebben in de jeugdverhalen vaak dreigende ogen, zoals in het meest antisemitische jeugdboek uit het Nederlandse taalgebied, De kleine bloedgetuige (1932).

Meer lezen over de Joden? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Ontvang historische artikelen, nieuws, boekrecensies en aanbiedingen wekelijks gratis in uw inbox.

Sanders stelt dat er ook positieve stereotyperingen te vinden zijn – dankbaarheid scoort het hoogst –, maar ‘bij de negatieve stereotyperingen gaat het om heel andere aantallen. Het zijn er veel meer en ze scoren beduidend hoger.’ Sanders legt een link naar het heden: nog steeds wordt ‘Jood’negatief gebruikt – kijk maar eens op internet. Sanders: ‘Schrikbarend genoeg begint antisemitisme de laatste jaren opeens weer salonfähig te worden, ook onder politici.’

Een van de meest bizarre verhalen gaat over Abeltje, die door zijn vader wordt neergeknuppeld omdat hij zich wil bekeren. In andere varianten wordt hij zelfs gekruisigd. Dit soort verhalen is jarenlang aan Nederlandse kinderen voorgeschoteld. Sterker nog: dat gebeurt in bepaalde orthodoxe kringen nog steeds. Sanders vraagt zich af of er ooit een eind zal komen aan jeugdboeken waarin kinderen de merkwaardigste ideeën over Joden met de paplepel krijgen ingegoten. Hij heeft er een hard hoofd in – een huiveringwekkende gedachte.

Met de paplepel. Beeldvorming over joden in Nederlandstalige jeugdverhalen, 1782-heden

Ewoud Sanders

272 p. Walburg Pers, € 29,99

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 1 - 2023