‘Eerste natuurbeschermers waren jagers’

Grote grazers in het natuurgebied Oostvaardersplassen mogen deze winter niet van de honger omkomen, vindt staatssecretaris Bleker (CDA) van Landbouw. Op advies van de commissie-Gabor moet Staatsbosbeheer verzwakte dieren afschieten. Daarmee komt Bleker tegemoet aan de wens van veel dierenliefhebbers, die een hongerdood onacceptabel vinden.

Een opvallende uitkomst, zegt Dik van der Meulen, schrijver van Het bedwongen bos. Nederlanders & hun natuur. ‘Normaal gesproken is er juist grote publieke weerzin tegen de jacht. Wel heeft er tussen jagen en beheren altijd een nauwe relatie bestaan. Onder de eerste Nederlandse natuurbeschermers waren verschillende jagers.

Zo ging de voorzitter van de Nederlandsche Ornithologische Vereeniging, R.C. baron Snouckaert van Schauburg, eind negentiende eeuw principieel niet met een verrekijker, maar met een buks het bos in. Een vogel determineerde je door hem neer te schieten en dan naast het plaatje in het vogelboek leggen. Zelfs Jac. P. Thijsse, die in 1905 Natuurmonumenten oprichtte, heeft weleens geschoten. Maar in de loop van de eeuw ontwikkelde zich een volksbrede beweging tegen het jagen. Overigens wordt op de Veluwe nog steeds jaarlijks ongeveer eenderde van de edelherten afgeschoten.

Het is aan jagers te danken dat er in Nederland nog wild voorkomt. In de negentiende eeuw waren door overbejaging ongeveer alle grote dieren zeldzaam geworden. Het wilde zwijn was uitgestorven, het edelhert bijna, en reeën zag je ook zelden. Eind negentiende, begin twintigste eeuw hebben grootgrondbezitters als koning Willem III en Anton Kröller op de Veluwe dieren uitgezet om op te jagen.

In dezelfde tijd werden in Nederland de eerste natuurgebieden ontwikkeld. Sinds de late Middeleeuwen bestond de Veluwe uit heide en zandverstuivingen. Vanaf 1899 begon Staatsbosbeheer met herbebossing voor de houtproductie. Daar kwam al snel natuurbeheer als taak bij. Tegenwoordig heeft Nederland meer bos dan het eeuwenlang heeft gehad.

Lange tijd was bos de populairste natuur. Maar in de jaren zeventig betoogde bioloog Frank Vera dat het Nederlandse oerlandschap halfopen was. Inmiddels wordt dit tegengesproken door onderzoekers, die zeggen dat het land juist geheel met bos was overdekt. Maar Vera’s theorie heeft de basis gelegd voor het eigentijdse natuurbeheer.

Volgens Vera werd het Nederlandse oerlandschap bevolkt door grote grazers. De Heck-runderen en konikpaarden die nu in de Oostvaardersplassen leven, zijn overigens niet authentiek. Ze vervangen het oerrund, dat is uitgestorven. De Duitse gebroeders Heck hebben in de jaren twintig geprobeerd uit gewone koeien het oerrund terug te fokken. Over het resultaat bestaat onder kenners veel scepsis, maar natuurbeheerders zijn er tevreden over.

Het idee achter de Oostvaardersplassen is dat de natuur zelf het werk doet: als er te veel dieren zijn voor het beschikbare voedsel, dan zal een aantal verhongeren. Dat gebeurt in andere natuurgebieden ook, alleen is het daar minder zichtbaar. In de Oostvaardersplassen wandel je tussen de kadavers door. Mensen spreken van dierenmishandeling en hebben blijkbaar liever dat overtollige dieren worden afgeschoten.

Toch is honger is een prima regulator. Bijvoederen is dom, want daarmee zorg je voor extra voortplanting. Het oorspronkelijke idee was dat natuurlijke vijanden zoals de wolf de Oostvaardersplassen zouden binnenkomen via de ecologische hoofdstructuur, die natuurgebieden met elkaar moet verbinden. Maar staatssecretaris Bleker heeft de hoofdstructuur in de ijskast gezet. Dat is zonde, want er is de afgelopen decennia enorm in geïnvesteerd. Nu stoppen is een vorm van kapitaalvernietiging.’