Home Dynamische stad met leeg stadhuis

Dynamische stad met leeg stadhuis

  • Gepubliceerd op: 10 januari 2007
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Jan-Dirk Snel
  • 3 minuten leestijd

Remieg Aerts en Piet de Rooy (red.)
Geschiedenis van Amsterdam. Hoofdstad in aanbouw
638 p. SUN, € 49,50



Ook op het omslag van de vierde band van de Geschiedenis van prijkt een afbeelding van de Dam, die oorspronkelijk overigens simpel de ‘plaets’, het plein, heette. Op de eerste band met een plaatje uit 1544 stond het oude middeleeuwse raadhuis. Op de tweede afbeelding, uit het midden van de zeventiende eeuw, was het nieuwe, imposante stadhuis in aanbouw en op het omslag van de derde band, weer een eeuw later, staat het gebouw er onbewogen bij, terwijl voor de deur net een oproer hardhandig neergeslagen wordt.

Op het vierde plaatje, uit ongeveer 1885, ziet het er allemaal veel vrediger uit. Alleen een iel balkonnetje wijst op de grote verandering: na slechts anderhalve eeuw als stedelijk bestuurscentrum gefunctioneerd te hebben, werd het gebouw gevorderd als paleis – en koningen en keizers willen zo af toe wel eens minzaam zwaaien naar hun onderdanen. Al bijna twee eeuwen staat het gebouw vooral leeg.

Het is symbolisch voor de gewijzigde positie van het negentiende-eeuwse Amsterdam. De stad was niet langer een zelfbewuste stadstaat, die zich het ‘centrum van de wereld’ kon wanen. Hij vervulde voortaan een ondergeschikte positie in een eenheidsstaat. En hoewel hij in de negentiende eeuw flink groeide, nam zijn relatieve betekenis af.

Tegenwoordig woont nog niet 1 op de 20 Nederlanders in de hoofdstad, terwijl in republikeinse tijden een tiende deel van de bevolking Amsterdammer was. Typerend voor de moderne tijden zijn de omnibussen die prominent op de voorgrond prijken. Ze worden nog door paarden getrokken, maar de rails waarop ze rijden en het koetswerk wijzen op de doorwerking van de industriële revolutie.

Terwijl eerdere delen door grote groepen auteurs geschreven werden, die ieder een aspect van de werkelijkheid voor hun rekening namen, is de nieuwe band helemaal volgepend door de twee redacteuren. Andere medewerkers vullen slechts korte, verdiepende katernen. Terwijl je zou verwachten dat zo’n samenwerking tussen twee auteurs een eenduidige opzet gemakkelijker maakt, treedt er halverwege juist een grote stijlbreuk op.

Remieg Aerts verkiest voor de eerste eeuwhelft een systematische rondgang volgens een wat ondoorgrondelijke, maar wel originele indeling: stedelijke, publieke en maatschappelijke orde. Piet de Rooy opteert daarna echter voor een chronologische benadering. Zijn hoofdstukindeling suggereert zelfs dat hij de jaren tussen 1876 en 1883 achteloos overslaat, maar gelukkig valt dat in de praktijk wel mee. De auteurs verantwoorden de onderscheiden aanpak door te wijzen op de versnelde ontwikkeling na 1850. Toch dompelt Aerts je effectiever onder in de stedelijke dynamiek. De aanpak van De Rooy is anekdotischer, waardoor je soms het gevoel krijgt over het werkelijke stadsleven heen te scheren.

Typerend is bijvoorbeeld zijn grote aandacht voor de opkomende socialistische beweging. Zeker een boeiend onderwerp en niet zonder belang, vooral als je al weet hoe belangrijk de sociaal-democratie in de komende eeuw zou worden, maar nog in 1897 wisten de sociaal-democraten niet één zetel in de gemeenteraad te veroveren. Je zou toch wat meer willen weten over de werkelijke machtsverhoudingen en over de achterbannen van de 45 raadsleden die wel gekozen waren.

Het omslag toont nog een gebouw, dat tegenwoordig vooral een museale functie heeft, maar toen nog volop functioneerde: de hervormde Nieuwe Kerk. De Rooy verhaalt wel hoe Abraham Kuyper met zijn geestverwanten een vergeefse poging deed dat gebouw in handen te krijgen, maar hoe de functie van religie in het stedelijk leven werkelijk transformeerde, vertelt hij niet. En Aerts verhaalt wel hoe de oude hervormde elite in de beginnende negentiende eeuw zich verbreedde tot een protestantse toplaag, maar hoe het verderging, moet je maar raden.

Maar niet gezeurd: ook dit deel is weer een feest voor oog en geest. Wat er allemaal wel verteld wordt, is boeiend genoeg.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer
Jager met jachthonden
Jager met jachthonden
Beeldessay

Nederlanders maken zich al eeuwen druk over de jacht

Tijdens een jachtpartij schoten edelen van de Republiek onbelemmerd vele dieren. Eind achttiende eeuw kwam daar steeds meer verzet tegen. Maar niet uit dierenliefde. Het was een verslavend tijdverdrijf. Met een horde achter het wild aan stuiven of juist in je eentje dieren besluipen. Te paard, ondersteund door jachthonden of valken, schoten jagers ‘edel wild’,...

Lees meer