Home Dienstbelasting als ‘gelijkmaker’ in de antieke democratie

Dienstbelasting als ‘gelijkmaker’ in de antieke democratie

  • Gepubliceerd op: 13 november 2014
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Anton van Hooff
  • 3 minuten leestijd
Dienstbelasting als ‘gelijkmaker’ in de antieke democratie

Is de snel de toenemende ongelijkheid een bedreiging voor de moderne democratie? De laatste tijd groeit de ongerustheid dat het bij de ‘verworpenen der aarde’ tot een explosie van opgekropte haat zou kunnen komen: dan zou Marx toch gelijk krijgen. Ook wordt wel betoogd dat de stuitend rijken het politieke bestel naar hun hand zullen zetten, zodat het met de democratie gedaan is – wat volgens sommigen in de Verenigde Staten van Noord-Amerika al het geval is. Zijn ongelijkheid en democratie dan niet met elkaar te verenigen?

Thomas Piketty en anderen pleiten voor radicale progressiviteit in het belastingstelsel om de enorme vermogensverschillen te egaliseren. Deze pleidooien lijken kansloos, gezien het vernuft waarmee bezittende top steeds belasting weet te ontwijken. 

Misschien wijst het prototype van de democratie een betere weg. Ook de volksmacht (dèmokratia) van het klassieke Athene worstelde met het probleem hoe zij de gelijkheid qua burgerschap kon verenigen met de ongelijkheid in bezit.
 
Vermogende burgers werden verplicht bepaalde publieke taken op zich te nemen. Die antieke dienstbelasting heette leitourgia – ons woord ‘liturgie’ voor de (ere)dienst gaat erop terug. Zo kon een rijk lid van de burgergemeenschap worden verplicht voor een jaar voor eigen rekening een oorlogsgalei in de vaart te houden. Of hem werd opgelegd te zorgen voor de opvoering van een tragedie bij de toneelvoorstellingen waaraan heel burgerij zich kwam vergapen – een speciaal theaterfonds keerde presentiegeld uit ter hoogte van het gederfde dagloon; zo was iedereen in staat deel te nemen aan dit gemeenschapsgebeuren. De vermogende burger kon ook voor een jaar worden belast met de exploitatie van de openbare sportinrichting, het gymnasion. In Rome sprak men van lasten, munera, waarbij in het bijzonder het bieden van gladiatorenspelen aan het volk werd bedoeld.
 
Rijkdom was in de Grieks-Romeinse wereld niet iets om je voor te schamen, maar wel was het een schande het vergaarde bezit alleen voor eigen weelde te gebruiken. Rijken timmerden graag aan de openbare weg. Op de voorgevel van een badhuis of bibliotheek lieten ze zich als sponsor inbeitelen met de formule dat het  gebouw ‘door eigen geld’, pecunia sua, toch stand was gekomen. Door het systeem van liturgieën leidde de democratie de weldoenerij in goede banen. Het stelsel zorgde ook voor een eerlijke verdeling van de lasten. Als iemand vond dat een ander eerder in aanmerking voor een bepaalde taak kwam en die aangesprokene weigerde, kon hij aanbieden van bezit te wisselen!
 
Zou dit systeem ook niet in een moderne democratie passen, zeker nu de staat vele gemeenschapstaken ‘op afstand’ zet? De voordelen van het stelsel zijn evident: de aangeslagene ziet zijn geld niet in een bodemloze schatkist verdwijnen. Hij heeft immers zelf de besteding in handen en kan zo de ambtenarij voor schut zetten door overheidstaken efficiënter uit te voeren. Hij wint er net als zijn antieke voorganger maatschappelijk aanzien door. Hij incasseert massaal applaus voor zijn muziekfestival of sporttoernooi en zijn gymnasium heeft dankzij zijn corvee eindelijk de lokalen gerenoveerd. Misschien is hij er zelfs wel trots op dat dankzij de ondernemerskwaliteiten waardoor hij zijn rijkdom ‘verdient’  de vuilnisdienst eindelijk  met winst draait.
 
De mogelijkheden voor de leitourgia in een moderne maatschappij zijn legio. Zo’n dienstbelasting kan de ongelijkheid van bezit dienstbaar maken aan de democratie.
 
 

Anton van Hooff is classicus te Nijmegen; in 2011 publiceerde hij Athene. Het leven van de eerste democratie.

 
 
 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Beatrice de Graaf
Beatrice de Graaf
Column

Zo banaal zag Hitler eruit in close-up 

Beatrice de Graaf breekt een lans voor de beeldbiografie. 'Het levert een ander effect op dan filmpjes op het internet.'

Lees meer
Kinderen vieren de onafhankelijkheid van Oostenrijk op een oude Sovjettank
Kinderen vieren de onafhankelijkheid van Oostenrijk op een oude Sovjettank
Artikel

Oostenrijk laveert sinds 1955 tussen het Oosten en het Westen  

Na de Tweede Wereldoorlog werd Oostenrijk verdeeld in bezettingszones. In 1955 vertrokken de buitenlandse troepen en kreeg het zijn onafhankelijkheid terug. Het land bleef neutraal en taalde nooit naar een lidmaatschap van de NAVO of het Warschaupact.   Nog geen twee weken nadat de troepen van Jozef Stalin de nationaal-socialisten uit Wenen verjoegen, had Oostenrijk een...

Lees meer
De heckrund was een Arisch fantasiedier 
De heckrund was een Arisch fantasiedier 
Artikel

De heckrund was een Arisch fantasiedier 

Ooit leefde in Europa de auroch, een uitgestorven oerrund. Nazi-topman Hermann Göring wilde het terugfokken, zodat de Duitsers er als echte Germanen op konden jagen. De opdracht daarvoor ging naar zoöloog Lutz Heck, die een ‘heckrund’ in elkaar knutselde.  Nu zouden ze toch wat beleven… Op Schorfheide in Brandenburg waande Hitlers tweede man Hermann Göring...

Lees meer
Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem
Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem
Artikel

Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem

Neville Chamberlain dacht dat hij vrede kon kopen door Tsjecho-Slowakije uit te leveren aan Hitler. Hij was niet alleen naïef, maar ook hoogmoedig. Na een lange en succesvolle carrière in de Britse politiek negeerde Chamberlain de adviezen van anderen. Is Donald Trump de nieuwe Neville Chamberlain? De Britse krant The Guardian en andere media wierpen...

Lees meer