Hoe schrijf je de geschiedenis van het heden, in het bijzonder de geschiedenis van een oorlog die nog volop aan de gang is? Elke dag dat de Russische agressie in Oekraïne voortduurt, veranderen ook de ervaringen, en daarmee de verwachtingen. Moet je wachten tot het stof is neergedaald voordat je hier als historicus iets over kunt zeggen? Sommige mensen vinden dat dit iets is voor journalisten, en dat historici rustig hun beurt af moeten wachten tot het beeld helderder is.
De apocriefe overlevering wil dat Henry Kissinger tijdens zijn bezoek aan Beijng in 1972 met de Chinese leider Zhou Enlai over revoluties sprak, en vroeg wat Zhou van de Franse Revolutie vond. Zhou zou geantwoord hebben dat het ‘nog te vroeg was om er iets over te zeggen’. Later bleek dat hij de vraag waarschijnlijk verkeerd had begrepen en dacht dat Kissinger hem naar de Europese studentenprotesten van 1968 vroeg. Maar goed, dan nog waren daar inmiddels een paar jaar overheen gegaan.
Ik denk dat het hard nodig is dat historici het veld van de history of the present niet aan journalisten overlaten. Daarmee bedoel ik niet dat ‘geschiedschrijving van gisteren’ gewoonweg ‘journalistiek met voetnoten is’. Maar dat vanuit het vakgebied en de methodes van de geschiedschrijving er andere vragen en meer historische diepte kunnen worden ingebracht dan door journalisten, die qualitate qua meer onderhevig zijn aan deadlines, woordenlimitieten en de drang om elke dag of week weer iets nieuws te publiceren. Timothy Garton Ash wijdde aan die overlap tussen historici en journalisten een mooie inleiding in zijn gelijknamige bundel History of the Present. En hij is natuurlijk bij uitstek een historicus die heeft laten zien wat de meerwaarde is van het meenemen van historische perspectieven en methodes in het beschrijven van hedendaagse ontwikkelingen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Garton Ash heeft eigenlijk maar één waarschuwing aan de historici (zijn waarschuwing aan de journalisten laat ik maar even voor wat die is): kijk uit met voorspellingen. Niets veroudert zo snel als een profetie. Als er na een week toch een vuile bom of erger in Oekraïne valt, ziet het perspectief voor onderhandelingen er immers echt anders uit dan nu. Op dag 40 van de oorlog, met tal van berichten over oorlogsmisdaden, zijn de vooruitzichten grimmiger dan in de eerste oorlogsdagen, toen menig expert nog van mening was dat het zou helpen om Poetin snel zijn zin te geven.
Wat kunnen historici dan bijdragen? Ze leveren kaders aan waarmee we Poetins handelingen in perspectief kunnen plaatsen, en waarmee we kunnen uittekenen wat de mogelijke handelingsperspectieven en scenario’s zijn. Neem de Duitse historicus en Rusland-kenner Martin Aust. Rusland anno nu, zo zegt hij in zijn recente boek, moet je niet per se met Hitler-Duitsland vergelijken, of met het tsarenrijk in opbouw van de negentiende eeuw. Beter is het Rusland als een postimperialistische staat te zien, die worstelt met het imperiale verval, en zich met alle geweld weert tegen acceptatie van dat trauma. Dat is geschiedschrijving van nu die dieper gaat dan een journalistiek artikel, en waar we, hoe ontnuchterend ook, iets mee moeten en kunnen.
