Jan Campert was geen held. Hij schreef een gedicht over helden. Kon een verrader zo schrijven? Dat kon niet. Dat mocht niet. Er was behoefte aan helden. Dankzij het zuivere gedicht werd de dichter gezuiverd. Na de oorlog schijnen velen geweten te hebben hoe het zat met Jan Campert, maar men heeft gezwegen om het gedicht te redden. Het deeg van de geschiedenis was nog zacht en kneedbaar.
Nu de oorlog bijna buiten de horizon van de levenden is geraakt, maken de laatste ooggetuigen schoon schip. Gerrit Kleinveld, verzetsheld, heeft op de drempel van de dood het verhaal openbaar gemaakt dat Jan Campert in Neuengamme onschadelijk is gemaakt door kampgenoten, omdat hij gevaar opleverde voor anderen. De officiële lezing tot nu toe was dat hij stierf van uitputting. Geen heldendood, maar een alleszins acceptabel slachtofferschap.
Waarom was het toen nodig de waarheid te verbergen? Waarom is het nu nodig de waarheid te vertellen? De waarheid kan mij niet zoveel schelen. Wat me wel interesseert, en een wezenlijk onderdeel is van deze geschiedenis en van elke geschiedenis, is de vraag naar de houding ten opzichte van de waarheid. De waarheid is pijnlijk, anders zou ze niet op hoge poten worden verdedigd of worden verborgen of omzwachteld. Dat is op zichzelf vreemd, want de waarheid wordt over het algemeen geassocieerd met goed. We moeten de waarheid spreken, vinden velen. En geschiedenis schrijven is waarheid zoeken. Waarom dan dat gesjoemel met de waarheid?
Kort na de oorlog is er veel aan de kaak gesteld, maar minstens zoveel verdoezeld. Met medeweten van mannen als Kleinveld. Er was een hoger belang dan de waarheid. Dat was in het geval van Campert de symboolwerking van het gedicht en in het kielzog van het gedicht: van de auteur. Maar dat was niet het enige. Van nog hoger belang was de bescherming van het eigen blazoen. Liquidatie van ‘eigen’ mensen vond plaats op grond van een beslissing onder druk van de omstandigheden. Die beslissing zou in vredestijd in twijfel getrokken kunnen worden. In de oorlog waren er veel kleuren grijs tussen het zwart en het wit. Na de oorlog verdroeg men geen grijs meer.
Waartoe dient de waarheid over Jan Campert? Waartoe dient die waarheid door de negentigjarige Gerrit Kleinveld indirect onthuld aan de vijfenzeventigjarige zoon van Jan Campert? Waarom kon Kleinveld zijn verhaal niet in een brief schrijven, te openen na zijn dood en na de dood van Remco? Waarom nu?
Ik had best nog even zonder de waarheid gekund.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
