Het lijkt heel overzichtelijk: de Eerste Wereldoorlog eindigde op 11 november 1918, om elf uur ’s ochtends, toen aan het westelijk front een wapenstilstand inging die werd bekrachtigd tijdens de vredesconferentie van Parijs in 1919.
De periode hierna wordt doorgaans het Interbellum genoemd, die eindigde toen Duitse troepen op 1 september 1939 Polen binnenvielen. In De verslagenen laat historicus Robert Gerwarth zien dat het eind 1918 slechts voor een beperkt deel van Europa vrede werd.
Gerwarth begint zijn boek met het bloedbad dat in september 1922 in Smyrna (het huidige Izmir) door Turkse militairen werd aangericht onder Griekse en Armeense christenen. Daarbij werden hele wijken in de as gelegd en werden vrouwen en meisjes stelselmatig verkracht; in totaal kwamen 30.000 mensen om het leven. En dat terwijl voor de stad 21 geallieerde oorlogsschepen voor anker lagen en westerse verslaggevers, onder wie de jonge Ernest Hemingway, ooggetuigen waren. De Britse minister van Koloniën, Winston Churchill, sprak van een ‘infernale orgie’ die ‘in de geschiedenis van de menselijke criminaliteit zijn gelijke nauwelijks kent’.
Churchill sloeg hier in twee opzichten de plank mis. Om te beginnen waren deze gewelddadigheden allesbehalve uniek, aangezien in de eerste jaren na de Eerste Wereldoorlog maar liefst 4 miljoen mensen door gewelddadigheden om het leven kwamen – meer dan de oorlogsslachtoffers van Groot-Brittannië, Frankrijk en de VS bij elkaar. En ten tweede was de Britse regering tot op zekere hoogte medeverantwoordelijk voor de chaos die in deze jaren in een groot deel van Europa en het Midden-Oosten heerste.
Bij de vredesakkoorden die in 1919 en 1920 werden gesloten, werden niet alleen de verliezende landen keihard aangepakt, maar werden ook het Oostenrijks-Hongaarse en het Ottomaanse Rijk ontmanteld. Volgens het principe van nationale zelfbeschikking ontstonden er tal van nieuwe staten die etnisch gezien zo homogeen mogelijk moesten zijn, wat leidde tot vervolging van minderheden en talloze grensconflicten.
Op indringende wijze beschrijft Gerwarth de vele oorlogen, revoluties en burgeroorlogen die in de jaren 1917-1923 uitbraken. Ze overlapten elkaar dikwijls, en tezamen kunnen ze worden gezien als een ‘Europese burgeroorlog’ die grote delen van het continent teisterde. Hierbij besteedt hij niet alleen aandacht aan bekende bloedbaden, zoals de Russische burgeroorlog, maar ook aan de wederzijdse genocide die door Griekenland en Turkije werd bedreven, de Finse en Ierse burgeroorlog, de Roemeense invasie van Hongarije, en nog tientallen andere conflicten. In de tweede helft van de jaren twintig leek de rust grotendeels weergekeerd, maar het ergste moest natuurlijk nog komen.
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
