In de vroege zomer van 1886 zwierf de Engelsman G. Christopher Davies met een paar vrienden ruim drie weken per boot door Nederland. Hij maakte aantekeningen van wat hij onderweg meemaakte en publiceerde nog datzelfde jaar een reisverslag onder de titel Over Nederlandse waterwegen. ‘Geen enkel land dat zo dicht bij Engeland ligt is zo vreemd in verschijningsvormen, klederdrachten en gewoonten,’ vertelt Davies. ‘De gebouwen zijn er vreemder dan die in de meeste andere landen. De waterwegen zijn er de belangrijkste doorvoerwegen. De geschiedenis is van uitzonderlijk groot belang, of je nu kijkt naar de aanhoudende strijd van het land tegen de golven, of naar de even aanhoudende en edele strijd tegen de menselijke tirannie.’
Nederland heeft niet te klagen over belangstelling van buitenlanders voor zijn geschiedenis en cultuur. Dat geldt niet alleen voor ‘gewone’ bezoekers zoals Christopher Davies, maar ook voor historici. Vele dikke studies van vooraanstaande geschiedkundigen – ik noem slechts Jonathan Israel, Charles Boxer en Simon Schama – zijn aan ons land gewijd. Wat men – naast ons waterbeheer en onze schilderkunst – vooral fascinerend vindt, is de manier waarop vrijheid hier vanaf de zestiende eeuw gestalte heeft gekregen. ‘In de ogen van buitenstaanders gaf de Republiek der Verenigde Provinciën aan haar ingezetenen meer vrijheid dan andere Europese landen,’ schrijft Jonathan Israel. ‘In de politiek en cultuur van de Gouden Eeuw lag een bijzondere nadruk op vrijheid.’
Het is nog steeds spannend om te lezen over hoe de Verenigde Provinciën erin slaagden hun vrijheid te veroveren en te behouden. Hoe die kleine bestuurlijke eenheden tegen de verdrukking in samen wisten uit te groeien tot een sterke, zelfbewuste republiek. Een republiek die haar inwoners een toenemende veiligheid en welvaart wist te bieden. Een belangrijke sleutel tot succes was de eenheid in verscheidenheid die men wist te creëren. Elke provincie behield haar eigen karakter en haar eigen bestuurscultuur. Maar datgene wat men tussen de grootmachten in het roerige Europa niet op eigen houtje afkon, deed men samen.
Drie eeuwen nadat de Verenigde Provinciën – na een lange strijd – formeel onafhankelijk waren geworden, gaf Nederland weer een stukje van zijn onafhankelijkheid op. Samen met vijf andere landen vormden we in 1951 de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. Waarom? Eigenlijk ging het voor een groot deel om dezelfde waarden waardoor toentertijd ook de Verenigde Provinciën werden gedreven: vrijheid, stabiliteit, en een nieuwe kans op voorspoed.
Na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog beseften we dat die idealen alleen binnen bereik zouden kunnen komen door de praktische belangen van de Europese landen te bundelen. Het kwetsbare huis van de vrede werd gebouwd op een fundament van kolen en staal. Later groeiden daaruit de Europese Economische Gemeenschap en de Europese Unie.
Onze geschiedenis is op een positieve manier vervlochten geraakt met die van andere Europese landen. Zonder dat we onze eigen identiteit hebben hoeven opgeven. Integendeel, door vrijheid, openheid en samenwerking in Europa hebben we juist meer ruimte gekregen om onszelf te zijn. We kunnen gaan en staan waar we willen, contact leggen met wie we willen, ondernemen wat we willen.
Alleen samen kunnen de Europese landen met succes de actuele vraagstukken aanpakken die ons allemaal aangaan. Hoe dringen we het terrorisme terug? Hoe zorgen we voor duurzame groei van de economie? Wat is een menselijk, maar ook duidelijk beleid ten opzichte van asielzoekers? Al die grensoverschrijdende vragen vereisen een gezamenlijk antwoord.
De Europese Unie staat in dienst van onze vrijheid, onze vrede en onze voorspoed. Ze is niet perfect. Maar met vallen en opstaan boekt ze wél resultaten. Dankzij de samenwerking in Europa vieren we volgend jaar zestig jaar vrijheid en vrede. Vrijheid maak je samen. Dat lieten de Verenigde Provinciën zien in de zestiende en zeventiende eeuw. En dat laten we vandaag nog steeds zien.
Ik denk dat de vorming van de Republiek der Verenigde Provinciën daarom bij veel Europeanen zo tot de verbeelding spreekt. En terecht!
