Anton van Hooff:
‘Ik zou liever van “egaliseren” willen spreken. “Nivelleren” is een te modern woord. De Nederlander of Hollander neigt al eeuwen lang naar het creëren van een egalitaire samenleving. Al in de vijftiende eeuw, de tijd van Thomas a Kempis, werd hier soberheid en nuchterheid gepredikt. Dat heeft er waarschijnlijk mee te maken dat de verstedelijking in de Lage Landen vroeg op gang kwam.
De Broeders des Gemenen Levens, waarvan Thomas a Kempis deel uitmaakte, was een halve lekenbeweging binnen de kerk. De leden van de congregatie hekelden het afgezonderde en vormelijke kloosterleven en pleitten voor toepassing van de christelijke waarden als soberheid en nederigheid in het dagelijks leven. Dit paste binnen de opkomende “burgerlijke” stadscultuur: daar hielden de mensen elkaar veel meer in de gaten.
De latere komst van het calvinisme was dus niet de oorzaak van de Hollandse drang tot egaliseren en de moraal van “doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg”. Het verleende aan die instelling alleen een religieus sausje. Overigens zie je dat de drang je met uiterlijk vertoon te onderscheiden in de oostelijke delen van het huidige Nederland groter was: dat gebied was minder verstedelijkt en daar had de adel nog veel van zijn oude macht en aanzien behouden.’
James Kennedy:
‘Ik zou nivelleren geen typisch Nederlandse karaktertrek durven noemen. Het klopt weliswaar dat, gemeten naar globale maatstaven, de inkomensverschillen in Nederland relatief bescheiden zijn. Maar Nederland neemt in dit opzicht wereldwijd geen unieke positie in. Een land als Uzbekistan bijvoorbeeld, kent volgens de Wereldbank een kleinere inkomensongelijkheid dan Nederland.
Ook binnen de groep Noordwest-Europese landen die bekend staan om hun relatief grote inkomensgelijkheid, springt Nederland er niet echt uit. De Scandinavische landen, maar ook Frankrijk en België, komen qua inkomensnivellering beter uit de bus dan Nederland. Voor Frankrijk valt dat deels te verklaren vanuit het traditionele Franse overheidsmodel, met een sterke staat die het ideaal van ‘broederschap’ en ‘gelijkheid’ van bovenaf moet opleggen. Bij de Scandinavische landen speelt juist de grote mate van gemeenschapszin onder de burgers zelf een belangrijke rol in het politieke streven naar economische gelijkwaardigheid.
Nederland zit vanouds anders in elkaar. Dit is altijd veel meer een land geweest van handel en ondernemingszin, van de gematigd conservatieve overtuiging dat ondernemersrisico beloond mag worden. De “vette” jaren zestig en zeventig, toen er een grote bereidwilligheid ontstond om de baten van de florerende economie eerlijker dan voorheen te delen, vormen in feite een uitzondering op deze Nederlandse traditie.’
Ruth Oldenziel:
‘Het beeld van Nederland als het Walhalla van de nivellering komt niet overeen met de werkelijkheid. Ten eerste is de verschuiving van grotere naar kleinere privé-vermogens een trend die zich pas na de Eerste Wereldoorlog heeft ingezet. Bovendien neemt Nederland in dit opzicht geen uitzonderingspositie in. Deze nivelleringstrend vond in de Westerse wereld plaats over de gehele linie. In de Verenigde Staten was de belasting op topinkomens tot aan de jaren zeventig zelfs een stuk hoger dan in Nederland: 91 procent tegenover 72 procent.
Die tijdelijke nivellering is, hier zowel als in de Verenigde Staten, in de laatste dertig jaar weer deels teniet gedaan. Onder invloed van de neoconservatieve stroming, verpersoonlijkt door Ronald Reagan en Margaret Thatcher, is het draagkrachtbeginsel of de “hoge belasting voor de sterke schouders” niet langer vanzelfsprekend. Dat geldt ook voor Nederland sinds het Kabinet Lubbers III.
Tot slot ligt het er maar aan hoe je nivellering definieert. De meeste Nederlanders zijn nog altijd onbekend met het feit dat zij weliswaar relatief veel belasting betalen, maar dat ons land tegelijkertijd een zeer gunstig belastingklimaat heeft voor internationale bedrijven. Voor hen is Nederland een waar belastingparadijs; de eigenaren en aandeelhouders van deze internationale bedrijven zullen nivellering vast niet beschouwen als een “typisch Nederlandse karaktertrek”.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
