Anton van Hooff:
‘Als je mij zou vragen wat voor Europa de belangrijkste historische gebeurtenis was van de twintigste eeuw, zou ik zonder aarzeling antwoorden: De Eerste Wereldoorlog. Deze oorlog markeerde namelijk zowel het einde van de Belle Epoque als het einde van de Europese overheersing van de wereld.
Maar om nu met Paul Moeyes, kenner van de Eerste Wereldoorlog, te zeggen dat deze oorlog op zich ook voor Nederland een ingrijpende dramatische gebeurtenis was en daarom groots herdacht moet worden, dat vind ik wat overdreven. Zo ingrijpend waren de gevolgen voor Nederland niet, en van een blijvende invloed is naar mijn idee al helemaal geen sprake geweest. Zouden die 100.000 Belgische vluchtelingen daarvoor gezorgd moeten hebben?
Ik zie in het Nederland van na 1918 juist een duidelijke continuering van de vooroorlogse situatie. Zeker waar het de buitenlandse politiek betreft. Nederland profileerde zich sinds eind negentiende eeuw als neutrale natie binnen de internationale Vredesbeweging, met de Haagse Vredesconferenties van 1899 en 1907 en de bouw van het Vredespaleis in Den Haag als resultaat. De Eerste Wereldoorlog bevestigde Nederlandse politici juist in het belang van die positie: zij zochten ook na de oorlog geen veiligheid binnen een militair bondgenootschap.’
Ruth Oldenziel:
‘De Eerste Wereldoorlog heeft een veel groter effect gehad op de loop van de wereldgeschiedenis dan de Tweede Wereldoorlog. Zo desintegreerden tijdens de ‘Grote Oorlog’ de grote multinationale staten Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk. Ook het Russische en Duitse Rijk gingen ten onder. Na 1918 kwam hier een stelsel van moderne natiestaten voor in de plaats.
Bovendien markeert de Eerste Wereldoorlog de opkomst van de Verenigde Staten als wereldmacht: een van de belangrijkste ontwikkelingen van de twintigste eeuw. De Verenigde Staten zelf veranderden ook ingrijpend als gevolg van de oorlog. Mede vanwege het stokken van de migratiestromen uit Europa begon de Great Migration vanuit het zuiden naar het noorden, een proces dat het land in sociaal-economisch opzicht op zijn kop heeft gezet. Tegelijkertijd kwamen in Oost-Europa enorme volksverhuizingen op gang.
Bij Nederlanders is dat allemaal grotendeels onbekend. Wat dat betreft zou een regelmatige herdenking veel onwetendheid kunnen wegnemen. Alleen kan ik daar niet zo snel een nationale invalshoek voor bedenken – of het moet de splendid isolation zijn waarin Nederland vanwege zijn neutraliteit zo lang heeft verkeerd. Daarom zijn tijdens het Interbellum belangrijke internationale ontwikkelingen mogelijk verkeerd ingeschat, met onder meer het naïeve vasthouden aan de Gouden Standaard door Colijn als gevolg.’
James Kennedy:
’Een echte “herdenking” van de Eerste Wereldoorlog kan beter plaatsvinden in landen waar de sociale ontwrichting en – dat vooral – het verlies aan mensenlevens enorm veel groter is geweest dan in Nederland. We zouden de periode 2014-2018 daarentegen wel heel goed kunnen aangrijpen voor het opzetten van een nieuw, uitgebreid onderzoek naar de betekenis van de Eerste Wereldoorlog voor Nederland.
Dit zou gepaard moeten gaan met pogingen het grote publiek bewuster te maken over de vele manieren waarop deze oorlog van invloed is geweest op de Nederlandse geschiedenis. Zo kan het interessant zijn te bekijken hoe destijds met de Belgische vluchtelingen is omgegaan, welke ruimte zij in Nederland kregen en hoe dit in de praktijk uitpakte. Of hoe de oorlog binnen het Nederlandse politieke bestel een grotere bereidheid tot compromissen teweegbracht, zodat eindelijk een oplossing kon worden gevonden voor langlopende kwesties als de schoolstrijd en de uitbreiding van het kiesrecht.
De financiële gelijkberechtiging van het bijzonder onderwijs en de invoering van het algemeen kiesrecht voor mannen kunnen beide als product van de oorlog worden gezien. Maar ook het actieve kiesrecht voor vrouwen en de beperking van het aantal arbeidsuren onder minster Aalberse, beide in 1919, werden bespoedigd door de oorlogssituatie. Er bestond immers grote angst voor een verdere radicalisering van de bevolking.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
