Anton van Hooff:
‘Johannes Paulus II was een typisch Poolse katholiek: naïef gelovig, nationalistisch, conservatief en een nogal kleffe Maria-fan. Daarom spreekt hij mij persoonlijk niet aan. Maar in de Europese geschiedenis heeft hij juist vanwege deze vreselijke eigenschappen een belangrijke rol kunnen spelen.
Ik zou hem daarom willen vergelijken met Churchill. Dat was ook zo’n ideologische bulldozer, wars van compromissen. Juist dáárom was hij de juiste man op de juiste plaats toen compromisloos verzet tegen het nazisme geboden was. Waar Churchill zijn kracht haalde uit zijn niet-aflatende geloof in het Britse Rijk, putte Johannes Paulus II die uit zijn onwrikbare geloof in de dogma’s van de katholieke kerk. Het was zijn scherpe ideologische stellingname die ervoor zorgde dat de communisten niet tegen hem op konden.
De politieke omwentelingen in Oost-Europa vonden hun oorsprong in Polen. Binnen Polen kon de oppositie aanvankelijk weinig uitrichten, maar met Johannes Paulus II – ongekend populair bij het volk en veilig geborgen in het Vaticaan – beschikte zij over een machtig breekijzer. Iedere keer dat vakbondsleider Walesa en zijn medestanders op audiëntie gingen in Rome werd hun zelfbewustzijn versterkt. Een Poolse paus die diplomatiek was opgetreden en progressieve hervormingen bepleitte had nooit deze historische rol in de strijd tegen het communisme kunnen spelen.’
James Kennedy:
‘De ontbinding van het communistische systeem in Oost-Europa was al gaande toen Johannes Paulus II tot paus werd benoemd. Hij heeft dit proces hooguit versneld in die communistische landen waar veel katholieken wonen, zoals Polen. In zijn strijd tegen het communisme ligt dan ook niet zijn grootste historische belang.
Daarentegen kan zijn betekenis voor de katholieke kerk moeilijk worden overschat. Wat dat betreft was zijn optreden op twee terreinen van blijvende invloed. Door zijn vele internationale reizen en charismatische optredens heeft Johannes Paulus II zijn functie, en daarmee de katholieke kerk, op de kaart gezet. Aan hem danken we de notie van de paus als wereldleider en media-celebrity. Wellicht nog belangrijker zijn de conservatieve standpunten die hij heeft gearticuleerd, en die zijn opvolgers niet zomaar kunnen terugdraaien.
Wij zijn geneigd te denken dat de katholieke kerk met dit conservatisme met de rug naar de wereld is gaan staan. Maar niets is minder waar. Deze paus mag dan progressieve westerse katholieken van de kerk hebben vervreemd, zijn boodschap past bij het katholicisme zoals dat wordt beleefd op de continenten die – statistisch gezien – de toekomst van het katholicisme belichamen: Afrika, Zuid-Amerika en Azië. Hij heeft de katholieke kerk daarmee klaargestoomd voor de eenentwintigste eeuw.’
Ruth Oldenziel:
‘Paus Johannes Paulus II is wel beschreven als de man die eigenhandig het communisme onderuit heeft gehaald. Dat is lichtelijk overdreven, maar zijn rol in de ondergang van het communisme in Oost-Europa is niettemin bijzonder groot geweest. Terecht stelt historicus Timothy Garton Ash dat er zonder deze paus geen Solidarnosc was geweest, zonder Solidarnosc geen Gorbatsjov, en zonder de laatste geen val van de Muur.
De vooraanstaande rol die Polen heeft gespeeld in de ondergang van het communisme verdient meer aandacht. Deze paus was hiervoor al van belang toen hij nog Karel Wojtyla heette en bisschop van Krakau was. Net buiten die stad bouwden de communisten in 1949 de socialistische modelgemeenschap Nowa Huta rondom de meest moderne staalfabriek. Hier moest “de nieuwe socialistische mens” opgroeien. Ironisch genoeg lag hier juist de kiem van de tegenbeweging.
“De nieuwe mens” had lak aan religie. Daarom stond in Nowa Huta geen kerk. Wojtyla steunde de twintig jaar durende strijd van de arbeiders voor een eigen kerk, die een hoeksteen zou worden voor Solidarinosc. In 1977, een jaar voor zijn inauguratie als paus, bekroonde hij deze strijd met zijn persoonlijke inwijding van de nieuwe kerk. De nieuwe paus nam zijn eerdere strijd dus mee naar een internationaal podium, waarna hij die weer terugbracht naar Polen.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
