Stomverbaasd was Peter Frankopan toen zijn in 2015 gepubliceerde boek De zijderoutes een bestseller werd. Het is een beschavingsgeschiedenis waarin handelsbelangen, de vraag naar graan en paarden, de zoektocht naar afzetmarkten en naar goedkope of gratis arbeidskrachten, en de ontwikkeling van een reeks handelsroutes centraal staan.
Het idee dat de geschiedenis in belangrijke mate wordt bepaald door dergelijke materiële factoren was uiteraard niet nieuw, maar het bijzondere aan dit boek was dat dit verhaal nu eens niet vanuit een Europees perspectief wordt verteld. Tot 1500 bevond Europa zich immers aan de periferie van de beschaafde wereld. Het Oosten was in economisch en cultureel opzicht veel verder ontwikkeld.
Frankopan liet zien hoe in de loop der eeuwen het zwaartepunt van de wereldeconomie verschoof naar het Westen. Niet zelden wordt dit gezien als een min of meer onvermijdelijke ontwikkeling, waardoor veel westerlingen zich niet echt kunnen voorstellen dat de slinger weer naar de andere kant zal bewegen. Toch zijn er veel tekenen die erop wijzen dat de dominantie van het Westen niet veel meer was dan een intermezzo.
Voor een nieuwe editie van zijn boek wilde Frankopan een epiloog schrijven waarin hij een reeks recente ontwikkelingen zou duiden. Over Rusland, China, Iran, India en de rest van Azië viel echter zoveel te vertellen dat dit voornemen uitgroeide tot een heel nieuw boek, waarin hij ook materiaal en inzichten kon verwerken die na 2015 beschikbaar waren gekomen. De nieuwe zijderoutes gaat vooral over het zeer recente verleden en het heden, en probeert de vermoedelijke richting van de toekomst in kaart te brengen. Frankopan schetst het beeld dat het Westen stagneert, uiteenvalt en in het defensief gedrongen wordt, terwijl het Oosten groeit, vernieuwt, samenwerking zoekt en zijn vleugels uitslaat. Hoewel dit af en toe de vorm aanneemt van een karikatuur, heeft Frankopan gelijk als hij benadrukt dat met name de Chinezen zich manifesteren als de toonaangevende en richting wijzende supermacht.
De vergelijking met Groot-Brittannië in de negentiende en de Verenigde Staten in de twintigste eeuw is niet overdreven. Het Belt and Road Initiative van president Xi Jinping – gigantische investeringen in de infrastructuur en economische ontwikkeling van landen in Azië, Europa en Afrika – heeft niet alleen een economische en geopolitieke kant, maar wordt tevens gepresenteerd als een alternatief voor het liberaal-democratische bestel van het Westen. De ooit beroemde marxistische historicus Jan Romein typeerde de vorige eeuw als ‘de eeuw van Azië’; Frankopan laat zien dat hij dit honderd jaar te vroeg deed.
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
