Van Nimwegen zet verwaarloosde periode op de kaart.
In de Nederlandse geschiedschrijving is de achttiende eeuw nooit erg populair geweest, en dat was eigenlijk niet zo vreemd. Vergeleken met de heroïsche vrijheidsstrijd tegen Spanje in de zestiende eeuw en de economische en culturele successen van de zeventiende eeuw was de zogenoemde ‘pruikentijd’ maar een schamele vertoning. Vooral in de tweede helft van de eeuw ging het economisch bergafwaarts, speelde de Republiek op het internationale toneel nauwelijks nog een rol, en raakte het land politiek verlamd als gevolg van de rivaliteit tussen de oligarchische regentenkliek en de monarchale ambities koesterende, maar tamelijk krachteloze stadhouder Willem V.
En terugblikkend vanuit de negentiende en twintigste eeuw hadden ook de patriotten, die gedreven werden door de democratische idealen van de Verlichting, geen beste pers, aangezien zij het in 1795 op een akkoordje hadden gegooid met de Franse bezetters. Het gevolg was dat er lange tijd relatief weinig serieus onderzoek naar deze periode werd gedaan, en dit eigenlijk pas de laatste decennia op gang komt.
Toch blijft het oude beeld van een enigszins sneu tijdperk, bevolkt door weinig indrukwekkende figuren, tamelijk hardnekkig. Zo wordt bijvoorbeeld de burgeroorlog die in 1787 in de provincie Utrecht uitbrak tussen de milities van de patriotten en de stadhouderlijke troepen, en die werd beslist doordat Willem V geholpen werd door 20.000 Pruisische militairen, nog vaak afgeschilderd als een soort operetteoorlogje dat niets voorstelde.
Volgens militair historicus Olaf van Nimwegen is dit een ernstige vertekening van de historische werkelijkheid. Tijdgenoten hebben de gebeurtenissen wel degelijk als zeer ingrijpend en schokkend ervaren. De relatief korte strijd heeft enorme gevolgen gehad voor de politiek en samenleving van die dagen. In De Nederlandse Burgeroorlog behandelt hij de periode tussen 1748 – toen het ambt van stadhouder erfelijk werd en meer bevoegdheden met zich meebracht – en 1845 als één tijdvak.
Centraal in het boek staan de positie en rol van de strijdkrachten, een onderwerp dat tot nog toe sterk onderbelicht is gebleven. Uitvoerig beschrijft hij hoe Willem V en diens mentor, de dikke hertog van Brunswijk, die tevens bevelhebber van de troepen van Republiek was, probeerden leger en samenleving van elkaar te vervreemden. Het was dus niet verwonderlijk dat hun tegenstanders riepen dat ze van het vrijheidslievende Nederland een slaafs vorstendom naar Pruisische trant wilden maken. Gecombineerd met de orangistische wraakzucht na de overwinning van 1787, leidde dit ertoe dat veel patriotten de Fransen in 1795 inderdaad als bevrijders zagen.
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
De Nederlandse Burgeroorlog, 1748-1815
Olaf van Nimwegen
429 p. Prometheus, € 29,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
