De moord op premier Lumumba

In 1961 werd de premier van Congo, Patrice Lumumba, vermoord. Stuart A. Reid laat in Het Congo complot overtuigend zien hoe het land daarna dankzij inmenging van de CIA van een nogal linkse democratie in een prowesterse dictatuur veranderde.

Patrice Lumumba was de eerste premier van Congo, dat net onafhankelijk was geworden. Stuart A. Reid spaart hem niet – dit in tegenstelling tot de Afrikaanse nationalisten die Lumumba na zijn dood heilig verklaarden. In feite was hij niet geschikt voor zijn hoge ambt. Indrukwekkende toespraken houden en mensen begeesteren, dat kon Lumumba. Maar diplomatiek was hij niet.

De Belgen joeg hij tegen zich in het harnas door tijdens de onafhankelijkheidsceremonie op 30 juni 1960 onaangekondigd een speech te houden over de wreedheden van het Belgische koloniale regime. Lumumba had gelijk, maar de Belgen vergaven hem deze stunt nooit en wilden hem uit de weg ruimen. Ook de Verenigde Staten en de Verenigde Naties hadden na verloop van tijd hun buik vol van Lumumba, die ze onbetrouwbaar vonden. De premier hoopte aanvankelijk dat VN-troepen de opstandige provincie Katanga voor Congo zouden veroveren, maar klopte later voor hulp aan bij de Sovjet-Unie.

Lumumba was een Afrikaanse nationalist die, net als de Indonesische president Soekarno en de Egyptische president Gamal Abdel Nasser, een onafhankelijke koers wilde varen, los van Washington en Moskou. Hij was geen communist. De CIA vreesde toch dat Lumumba communistische sympathieën had en wilde hem daarom uitschakelen. Na Amerikaans aandringen besloot de Congolese president Joseph Kasavubu de lastige premier te ontslaan. Maar omdat Lumumba bij grote delen van de Congolese bevolking mateloos populair bleef en zijn macht dreigde te herwinnen, maakte de CIA plannen om de ex-premier te vermoorden. De moordplannen werden evenwel nooit uitgevoerd. Wel gaf CIA-agent Larry Devlin zijn goede vriend kolonel Joseph Mobutu groen licht om Lumumba begin januari 1961 over te leveren aan diens vijanden in Katanga. Zij executeerden hem en twee van zijn ministers op 17 januari. In het bijzijn van Belgische officieren.

De moord op Lumumba was voor de Amerikaanse buitenlandse politiek een groot succes. Mobutu pleegde in 1965 een coup tegen Kasavubu en werd dictator van het land. Hij voerde een prowesterse politiek en kreeg hiervoor miljoenen Amerikaanse dollars. De keerzijde was dat Mobutu zich schaamteloos verrijkte en het met de mensenrechten niet zo nauw nam. Dit was voor de VS echter van ondergeschikt belang. Een dreigende communistische machtsovername was immers afgewend.

Openingsafbeelding: Lumumba in New York, 1960.