De jongste getuigen van WO2
In 2015 kreeg de Wit-Russische Svetlana Alexijevitsj de Nobelprijs voor de literatuur. Dat bevreemdde hier toen menigeen: waarom de hoogste literaire onderscheiding voor een onderzoeksjournalist? Maar de vier boeken die sindsdien in Nederlandse vertaling verschenen, schroeien die twijfel weg. Het zijn in aanpak identieke documentaires-in-boekvorm over ingrijpende gebeurtenissen uit de recente geschiedenis van haar vaderland. Ze gaan over vrouwen in de Tweede Wereldoorlog, over veteranen in de Russisch-Afghaanse oorlog, over getuigen van de Tsjernobyl-kernramp, en nu in De laatste getuigen (uit 1985) over kinderen uit de Tweede Wereldoorlog. Elk boek bestaat uit korte verhalen in de taal van de betrokkenen, die een mozaïek vormen. Vanuit een ‘klein’ perspectief ervaren we de grootste drama’s in de geschiedenis mee.
In De laatste getuigen zien we Russische kinderen die van hun ouders gescheiden raakten, die hen aan de oorlog verloren, die in kindertehuizen terechtkwamen, die hongerleden, die slechte en goede ervaringen met Duitse soldaten hadden, die getraumatiseerd verder moesten in het bestaan. En dat massaal. Een hele generatie getekend door de oorlog. Vrijwel elk fragment begint met het woord ‘mama’ en zelden komt het goed: ‘We worden gebombardeerd… De aarde beeft, ons huis ook… Mama zei dat het met de luiken dicht niet meer eng was.’
Onder de titel van zo’n fragment staat de naam van de verteller, zijn of haar leeftijd op het moment dat de verhaalde gebeurtenis zich afspeelde, en het huidige beroep. Bijvoorbeeld: ‘Rimma Pozjnjakova, 6 jaar. Nu arbeidster.’ Aldus wordt na die vaak traumatische kerngebeurtenis nóg een verhaal verteld, in de witte ruimte na het laatste uitgesproken woord: dat van een beschadigd leven dat doorging. Alexijevitsj toont zo het verborgen gezicht van de oorlog, zoals ze in haar boeken altijd het verborgene in de menselijke geschiedenis toont. Ze tekent aldus niet alleen superieure orale geschiedenis op, maar schrijft tegelijkertijd literatuur met een levensgrote L.
Jeroen Vullings is biograaf en criticus.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
