Home ‘De Koloniën van Weldadigheid vormden de proeftuin van de verzorgingsmaatschappij’

‘De Koloniën van Weldadigheid vormden de proeftuin van de verzorgingsmaatschappij’

  • Gepubliceerd op: 30 juli 2018
  • Laatste update 04 apr 2023
  • Auteur:
    Castor van Dillen
  • 6 minuten leestijd
‘De Koloniën van Weldadigheid vormden de proeftuin van de verzorgingsmaatschappij’

Het politieke gesteggel rondom de UNESCO-werelderfgoedvoordracht leidt af van het unieke karakter van de Koloniën van Weldadigheid. Dat vindt Wil Schackmann, die onlangs zijn vierde boek publiceerde over dit negentiende-eeuwse experiment, waarbij armen opgevoed en aan het werk gezet werden op het Drentse platteland. Als we Schackmann moeten geloven stonden de Koloniën al gauw in het middelpunt van de belangstelling binnen en buiten Nederland. Tweehonderd jaar later wijst Schackmann de lezer de weg langs een uniek project.

Heeft u genoeg ruimte gehad in de boeken om het verhaal van de Koloniën te vertellen?

‘Het is überhaupt nooit mijn bedoeling geweest zoveel te schrijven over de Maatschappij van Weldadigheid -de organisatie achter de Koloniën- en de mensen die erbij betrokken waren. Doordat ik er in de jaren negentig op uit gestuurd werd om te bekijken of er een televisieserie in de Koloniën zat ben ik met het archief in aanraking gekomen. Ik werd er zo door aangetrokken, dat ik het nooit meer hebben kunnen loslaten. Het archief op zichzelf is vrij uniek, doordat het leven in de Koloniën ontzettend gedetailleerd is bijgehouden. De publicatie van De Strafkolonie is voor mij persoonlijk een goed sluitstuk. Alle door mij verzamelde informatie rondom de Maatschappij wordt nu op het internet gezet, waarna iedereen de kans krijgt zich te verdiepen in dit fantastische project.’

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

De publicatie van De Strafkolonie is voor mij persoonlijk een goed sluitstuk

De Strafkolonie lijkt een andere invalshoek te hebben dan uw eerdere boeken over de Koloniën. Klopt dat?

‘In principe maak ik gebruik van hetzelfde archief, dus dan zou De Strafkolonie niet echt moeten verschillen. Toch merk ik dat in het laatste boek mijn eigen mening veel meer naar voren komt. Ik zet mij nogal af tegen de standenmaatschappij van de negentiende eeuw. Misschien is dat weer een teken dat het wel mooi geweest is voor mij. Ik voel mij te betrokken bij de bronnen.’

‘Wel zitten er in dit boek weer veel herkenbare thema’s. Het ‘verzedelijken en beschaven’ in de strafkolonies was niet veel anders dan in de rest van de Koloniën, alleen werd de intensiteit een stuk verhoogd. De godsdienstige vorming was één van de speerpunten van de Koloniën, ondanks het feit dat de Koloniën van origine oecumenisch van aard waren. Tegelijkertijd begon ook de verzuiling een grotere rol te spelen in de Nederlandse samenleving van de negentiende eeuw. Resultaat van die verzuiling was dat de plaatselijke pastoors in de Koloniën nogal goed werden in het winnen van zieltjes. Al met al was het voor de bewoners van de Koloniën in ieder geval belangrijk dat ze zich identificeerden met een godsdienst.’

Toch was ik altijd verrukt las ik in de bronnen las dat veel van de verbannen kolonisten nog een tweede kans kregen

‘Als tweede pijler was het onderwijs erg belangrijk voor de vorming van de kolonisten. Daaraan heb ik alleen in het laatste boek aandacht besteed, dus daar ligt nog een kans voor nieuw onderzoek in de toekomst. Ook het bijsturen van gedrag van de kolonisten was een belangrijke pijler. Hierin was een eventuele verbanning naar een strafkolonie in Veenhuizen of Ommerschans een belangrijke schakel. Toch was ik altijd verrukt als ik in de bronnen las dat veel van de verbannen kolonisten nog een tweede kans kregen.’

Hoeveel weet de gemiddelde Nederlander over de Koloniën?

‘Voor mijn gevoel begint het een beetje te komen, maar we zijn nog lang niet op het punt dat ik ambieer. De Koloniën van Weldadigheid waren een uniek experiment, waar we ook nu nog heel veel van kunnen leren. Zo kon je bijna nergens in Nederland bestaanszekerheid vinden, maar in de Koloniën ontbrak het niemand aan voedsel, kleding, onderdak en werk. Ook de leerplicht die kinderen in de Koloniën hadden wordt nu gezien als iets normaals, maar was toen uiterst ongewoon. En de verplichte zorgverzekering in de Koloniën was een vorm van sociale zekerheid die nog niet eerder vertoond was. Ik vind het dan ook niet gek dat de Nederlandse staat de Koloniën heeft voorgedragen als UNESCO-werelderfgoed.’

Tekst loopt door onder de afbeelding

Recentelijk heeft de Commissie voor het Werelderfgoed de voordracht afgewezen, omdat het onduidelijk was waarom de Koloniën één geheel vormden. Heeft de voordracht bij een nieuwe poging kans tot slagen?

‘Als je een dergelijke nominatie wilt laten slagen vind ik dat je de Koloniën als geheel moet nomineren. Binnen de Koloniën was er namelijk sprake van grote sociale mobiliteit. Zo kon een bedelaar in Ommerschans zich zomaar opwerken tot vrije kolonist in Frederiksoord. De Koloniën vormden met andere woorden een eenduidig netwerk. Natuurlijk begrijp ik dat op sommige plekken de zichtbaarheid van de Koloniën niet of nauwelijks meer aanwezig is, maar dat voorkom je sowieso niet met werelderfgoed. Ik weet niet of een nieuwe voordracht wel gaat lukken.’

Er valt nog genoeg te leren van de Koloniën

Kunnen we de Koloniën bestempelen als een succes of als een mislukking?

‘Vanuit menselijk oogpunt waren de Koloniën van Weldadigheid een succes. Mensen die we tegenwoordig zouden identificeren als fysiek of geestelijke gehandicapten kregen de kans op een zinvol leven. Daarnaast zorgden de Koloniën voor een nieuwe kans voor bedelaars om zich op te werken op de sociale ladder. Tegenwoordig hebben we daar organisaties en instellingen voor, maar dat was toen niet het geval.’

‘Als je de doelstellingen van de Maatschappij bekijkt, waren de Koloniën meer een mislukking. Het voornaamste doel was om budgettair neutraal te worden, maar dat is nooit bereikt. Ik moet eerlijk zeggen dat een dergelijke doelstelling ook niet erg realistisch is. Daarnaast bleken de Koloniën in negatieve zin afhankelijk te zijn van het klimaat en werden ze geteisterd door landbouwziektes.’

‘Ondanks de tegenslagen kwam toentertijd ongeveer heel Europa richting Nederland om de Koloniën te aanschouwen. Die interesse is wat weggezakt, maar ik hoop dat de Koloniën de aandacht krijgen die ze verdienen. We kunnen er namelijk nog genoeg van leren.’

De Strafkolonie is verkrijgbaar in de webshop. Bekijk ook de website van Wil Schackmann.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer