Was Gerbrandt Adriaenszoon Bredero (1585-1618) ‘eenen tweede Shakespeare’, zoals dichter Willem de Clercq in 1824 beweerde? Dat is een sympathieke theorette, temeer omdat Bredero behoorlijk onconventioneel was vergeleken met zijn meer classicistische tijdgenoten. Zijn biograaf René van Stipriaan onderzoekt dit tot onze verbeelding sprekende marketingplaatje: de losbol Bredero als de William Shakespeare van de Lage Landen.
Maar helaas, constateert Van Stipriaan, daarvoor is toch echt te weinig grond. Natuurlijk kun je verwantschap zien tussen het karakter Kackerlack in Bredero’s toneelstuk Moortje en de roemruchte Iago uit Shakespeares Othello. Maar er is toch een wereld van literair verschil tussen de jonggestorven belofte uit Amsterdam en zijn eeuwgenoot, de geweldenaar uit Stratford-upon-Avon. Van Stipriaan is daar terecht niet blind voor, maar wijst toch op de ‘kennis van het hart’ en de ‘bijzondere rol van de melancholie’ in hun beider werk. Dat helpt hem bij een andere veronderstelling, namelijk dat de zwaarmoedige Bredero weleens de hand aan zichzelf zou kunnen hebben geslagen.
De hartenjager is een boeiende en leesbaar geschreven biografie. Die meerwaarde schuilt er grotendeels in dat Van Stipriaan het niet alleen houdt bij de Bredero zoals we die uit de overlevering kennen: de hopeloos verliefde oudere jongeman van besproken amoureuze reputatie die zijn geknakte gevoelens voor de negen jaar jongere Tesselschade weergaf in voor haar geschreven poëzie. Maar het blauwtje en het verdriet trekt de dichter ook in het absurde, merkt zijn biograaf fijntjes op. Bovendien waren er twee serieuze flirts. Dus het romantische beeld van sterven aan een gebroken hart moeten we niet al te serieus nemen.
Maar Van Stipriaan plaatst Bredero ook in zijn tijd. Fascinerend zijn de passages waarin hij verhaalt van ‘de slag om de tolerantie’ in onze zeventiende-eeuwse hoofdstad. Door de komst van de vele immigranten verslechterden de sociale en religieuze verhoudingen in het economisch ongekend bloeiende Amsterdam. In dat licht kun je Bredero’s toneelstuk De Spaanschen Brabander zien als een toenmalig rekkelijk commentaar op de actualiteit: nee tegen ‘het doorgeschoten Hollandse chauvinisme’, ‘de kortzichtige domheid’, ‘de morele hypocrisie’, het religieuze fanatisme. Na lezing van De hartenjager begrijpen we goed waarom Bredero met een lauwerkrans op – een groot eerbewijs – werd begraven.
Jeroen Vullings is biograaf en criticus.
De hartenjager. Leven, werk en roem van Gerbrandt Adriaensz. Bredero
René van Stipriaan
359 p. Querido, € 24,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
