Er is al jaren een stille Historikerstreit aan de gang in Nederland. Zo politiek als in Duitsland is het bij ons niet, maar al meer dan veertig jaar verschillen de meningen hartgrondig over de zogeheten Greet Hofmans-affaire. Over de invloed van deze gebedsgenezeres vochten koningin Juliana en prins Bernhard in de jaren vijftig hun zogeheten ‘paleisoorlogen’ uit.

De monarchie wankelde, en tot op de dag van vandaag is de inzet aan wie het lag en waarom. Dat begon in 1972, toen journalist H.J.A. Hofland een steen in de vijver gooide met zijn Tegels lichten. Greet Hofmans werd met haar ‘doorgevingen’ van boven als ‘hocus pocus pas’ afgeserveerd. 1-0 voor Bernhard, ofschoon het Hofland meer te doen was om de knipmessende regering.

De befaamde hofhistorica M.G. Schenk – ‘dra Schenk’ – sloeg in 1980 terug met Vorstin naast de rode loper. De koningin was beslist geen dwaalgast. Met haar omstreden religieus geïnspireerde redevoering voor de VN in 1952 gaf zij blijk van een ‘grootse’ en ‘vooruitziende visie’. 1-1.

Dan sla ik noodgedwongen een paar titels over om bij De prins spreekt (2004) aan te komen, geschreven door Volkskrant-collega’s Pieter Broertjes en Jan Tromp. Zij veroorzaakten ophef met het interview dat na het overlijden van de prins werd gepubliceerd. Zeer pro-Bernhard, om de simpele reden dat hij zonder wederhoor zijn rol van schavuit van Oranje kon botvieren. 2-1.

Cees Fasseur deed vervolgens in 2008 met zijn Juliana en Bernhard vooral feministisch stof opwaaien; Bernhard stond in de Hofmans-zaak in zijn recht als klokkenluider en overspel hoorde er in adellijke kring nu eenmaal bij. Bernhard loopt uit. 3-1.

Annejet van der Zijl behandelt in de biografie van de jonge Bernhard Een verborgen geschiedenis (2010) niet of nauwelijks de Hofmans-affaire. Ik noem dit boek toch, omdat het in de beeldvorming zo belangrijk is geweest. Bernhard was een opschepper, aldus Van der Zijl. Zijn jeugd is bij elkaar gefantaseerd en niemand durfde deze charmeur tegen te spreken. Tot verdriet van Juliana. 3-2.

Vrouwelijke historici nemen het zonder uitzondering op voor Juliana

Jolande Withuis publiceerde vorig jaar haar voorafje Juliana’s vergeten oorlog op de Juliana-biografie die eraan zit te komen. Zij verwijt met name Loe de Jong dat hij van de oorlogskoningin een passieve huismus te Canada heeft gemaakt, terwijl Bernhard er met de lauweren en complimenten vandoor ging. Niets van waar. 3-3.

Oud-journalist Wim Weenink biografeerde in Vrouw achter de troon (2014) Marie Anne Tellegen, directeur de cabinet van Juliana. Zij liet de koningin nooit vallen, maar maakte zich grote zorgen over de invloed van Hofmans en de zweverige Loo-groep, en de ‘onbeschrijflijk minachtende toon’ waarop in die kring over de prins gesproken werd. 4-3 voor Bernhard.

Han van Bree promoveerde een paar maanden geleden op een studie van de religieuze bijeenkomsten, De geest van het oude Loo 1947–1957. Een aantal van de hier gebruikte typeringen ontleen ik aan hem. Hij komt tot de slotsom dat Juliana al die tijd beslist niet labiel of ontoerekeningsvatbaar is geweest.  Het was ‘onschuldig religieus pacifisme’, en Hofmans was niet de Raspoetin die Bernhard van haar had gemaakt. 4-4.
 
Wat valt op? De vrouwelijke historici nemen het zonder uitzondering op voor Juliana – althans, keren zich tegen de prins, toch homme à femmes. Behalve directeur de cabinet Maria Anne Tellegen, geen historica, maar kroongetuige en direct betrokken bij het drama te Soestdijk. ‘Een afschuwelijk conflict’, waarin Juliana en Wilhelmina ‘naar middelen grijpen die onbehoorlijk en beneden hun niveau zijn’. Tellegen staat in de Hofmans-kwestie vierkant achter de prins.

Vandaar dat ik de punten pro Bernhard van Vrouw achter de troon verdubbel. Voorlopige eindstand 5-4 voor Bernhard. Het wachten is nu op de Juliana-biografie van Jolande Withuis. Ik voorzie punten voor Juliana.