De herdenking van de Eerste Wereldoorlog is losgebarsten, en die heeft zelf iets van een ongenadig trommelvuur. Een overweldigende hoeveelheid boeken, artikelen televisieseries en exposities moet de nagedachtenis van De Grote Oorlog luister bijzetten.
De meeste hebben als subtekst dat we het teken aan de wand moeten zien. Ik ben begonnen aan wat hét boek schijnt te zijn: The Sleepwalkers van de Britse historicus Christopher Clark. Bijgeleverde onheilsprofetie is dat wij de nieuwe slaapwandelaars zijn, zonder het te weten op weg naar een nieuwe slachting.
Geschiedenis als teken aan de wand. Je krijgt er meestal een slag om de arm bij, zoals in The International Herald Tribune (die nu International New York Times heet), waar ik lees dat geschiedenis zich weliswaar niet herhaalt ‘maar wel rijmt’. Men voelt dus zelf nattigheid, en terecht, want wat mij betreft krijgt dit ‘historisch rijm’ al snel religieuze trekken.
De redenering gaat als volgt. Toentertijd was er sprake van een razendsnelle globalisering; net als nu vielen de grenzen weg. En de techniek maakte grote sprongen, precies als nu met het internet. Daar worden mensen onzeker van en daarvan komt weer nationalisme. En nationalisme leidt tot oorlog. Ik heb altijd geleerd dat post hoc propter hoc een denkfout is – als het achter elkaar gebeurt moet er een oorzakelijk verband zijn.
The Economist kan er ook wat van. Volgens dat blad moeten wij ‘waakzaam’ zijn, omdat de zelfgenoegzaamheid van toen de zelfgenoegzaamheid van nu is. Het Engeland van toen, wereldleider op de terugweg, zou het Amerika van 2014 zijn. Duitsland hunkerde destijds naar erkenning als grootmacht, precies als China nu. En het stagnerende Frankrijk van 1914 is het Japan van tegenwoordig.
Van mij mag alles, ik ben liberaal, maar wat schieten we op met die vergelijkingen? Als het allemaal aan de snelle globalisering ligt, moeten we dan niet eens ophouden met het leerstuk van de vrijhandel en de open grenzen als begin en eind van de welvaart? Mensen hebben grenzen nodig om zich behaaglijk te voelen. Maar die consequentie wordt nooit genomen – ja in kringen van SP of PVV, maar daar willen serieuze mensen niet bijhoren.
Als je het mij vraagt zegt het onbehagen over de Eerste Wereldoorlog voornamelijk iets over de onheilsprofeten zelf. Het is waar dat de leerstellingen van de Europese Unie voor het eerst worden uitgedaagd, in de aanloop naar de verkiezingen van het Europarlement. Het is ook waar dat Obama zijn belofte als verbinder niet waar kan maken, dat Poetin een serieus machtspoliticus blijkt te zijn en dat China in Afrika meer voor elkaar heeft gekregen dan vijftig jaar ontwikkelingshulp. Dat zijn allemaal ongemakkelijke waarheden.
Maar een nieuwe wereldoorlog? Ik meen dat China nog niet zo lang geleden regelmatig raketten naar Taiwan schoot. Dat doet het nu niet meer. Iets langer geleden woedde er in Zuidoost-Azië een Vietnamoorlog, in Afrika werd her en der hard gevochten. En in Nederland demonstreerden wij tegen de dreiging van kernwapens. Het ligt allemaal achter ons, maar ik herinner me niet dat we toen vaak dachten aan een nieuwe Eerste Wereldoorlog.
Kijk tot slot eens naar de begroting. Van de 260 miljard jaarlijkse uitgaven van Nederland gaat 80 miljard in de zorg zitten, en nog eens 80 in de sociale voorzieningen. Dan sla ik een heleboel over, waarna er een restje van iets meer dan vijf miljard voor Defensie overblijft. Daar kunnen we precies een halfjaar van naar Mali.
Die percentages zijn in de rest van West-Europa nauwelijks anders. De nationalisten komen er misschien aan in het Europarlement, maar ook hun aanhang wil rollators aanschaffen van het belastinggeld en beslist geen machinegeweren. En met rollators kom je niet ver in de loopgraven.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
