Home Column: Annegreet van Bergen – ‘Odoltycoon’ Lingner

Column: Annegreet van Bergen – ‘Odoltycoon’ Lingner

  • Gepubliceerd op: 17 september 2018
  • Laatste update 11 apr 2023
  • Auteur:
    Annegreet van Bergen
  • 5 minuten leestijd
Column: Annegreet van Bergen – ‘Odoltycoon’ Lingner

Karl August Lingner verdiende eind negentiende eeuw kapitalen met de verkoop van mondwater. Maar deze ‘Odol-tycoon’ hield al dat geld niet alleen voor zichzelf, zo ontdekte Annegreet van Bergen.

Toen ik met vakantie in Dresden was, moest ik denken aan hoe ik me als tiener het hoofd had gebroken over een nummer van Frank Zappa. Wat bedoelde hij in hemelsnaam toen hij zong dat hij hoopte een ‘dental floss tycoon’ te worden? Begin jaren zeventig wist ik niet wat tycoon betekende, laat staan dat ik wist wat dental floss was. Toen ik eenmaal begreep dat het ging om een steenrijk iemand die een bepaalde bedrijfstak grotendeels in handen heeft, en in het geval van Zappa om iemand die gladde touwtjes verkoopt om ruimtes tussen tanden en kiezen te reinigen, vond ik zijn droom een goede grap.

In Dresden zag ik dat iemand daadwerkelijk fortuinen heeft verdiend op de markt voor mondverzorging. Dankzij Odol-mondwater is Karl August Lingner (1861-1916) schathemeltjerijk geworden. Nog steeds zijn talrijke sporen van deze Odol-tycoon in en om Dresden te vinden.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

De erfenis van Karl August Ligner

De eerste zag ik toen we in oostelijke richting langs de Elbe fietsten. Op de steile noordoever van de rivier ligt menig prachtige villa. Aan de enorme huizen in de voorsteden die, anders dan het centrum, de Tweede Wereldoorlog ongeschonden zijn doorgekomen zie je dat Dresden ooit heel rijk is geweest: in 1933 was het inkomen per hoofd van de bevolking daar het hoogste van de hele wereld.

Eén fier boven terrassen met druivenranken gelegen slot trok extra mijn aandacht. Vooral omdat er voor het gebouw sierlijke witte parasols stonden; daar zou weleens een mooi restaurant kunnen zitten. Via internet kwam ik erachter dat dit Villa Stockhausen was en dat je er met tramlijn 11 kon komen. Toen we bij de halte uitstapten, volgden we de andere passagiers en liepen we in ganzenpas naar de villa. Daar, hoog op de Elbe-oever, met een magnifiek uitzicht over de rivier, de stad en verre graanvelden, maakte ik kennis met Karl Lingner.

Deze Odol-koning kocht deze villa in 1897 van een rijke bankiersvrouw, die hem in 1880 had laten bouwen. Toen Lingner zonder erfgenamen stierf, vermaakte hij de villa aan de stad Dresden. Villa en park moesten openbaar toegankelijk zijn én mensen moesten er voor een schappelijke prijs kunnen eten. In de DDR-periode werd met deze voorwaarden de hand gelicht, maar sinds 2002 wordt de villa in Lingners geest gebruikt. Behalve een tamelijk chic restaurant is er ook een kiosk met Brat- und Currywurst. Tegenwoordig heet Villa Stockhausen Lingnerschloss, en dat ‘slot’ past beter bij het imposante gebouw dan het bescheiden ‘villa’.

Knappe meisjes vragen in drogisterijen naar Odol

Hoe kan iemand zo rijk worden van mondwater dat hij niet alleen dat slot, maar ook een Hygiënemuseum en vele andere instituten kan nalaten? Ulf-Norbert Funke noemt in zijn biografie van Lingner, Leben und Werk eines sächsischen Grossindustriellen, een aantal redenen. Zo begreep Lingner dankzij uit Amerika afkomstige geschriften wat reclame en marketing kunnen doen. In plaats van gortdroge informatie aan klanten te verschaffen koos hij in reclame-uitingen voor ‘een intiem tweegesprek’. Ook liet hij knappe meisjes tegen betaling bij drogisterijen naar Odol vragen, waardoor die het ‘veelgevraagde’ mondwater in hun assortiment opnamen. Ook kwam Lingner als een van de eerste fabrikanten met een duidelijk herkenbaar merkproduct. Het karakteristieke Odol-flesje met zijn horizontale sluiting was en is uit duizenden herkenbaar.

Odol in de praktijk

De naam Odol ontleende hij aan het Latijn voor tand (odous) en olie (oleum) en daarmee gaf hij welbewust een populairwetenschappelijk tintje aan zijn mondwater. Als man van zijn tijd hamerde Lingner op de ‘wetenschappelijk’ bewezen werking van het mondwater. Zonder dat het scherp was of anderszins akelig aanvoelde, doodde Odol bacteriën in de mondholte. Dat laatste was kort na Robert Kochs ontdekking van de tuberkelbacterie in 1882 een niet onbelangrijk verkoopargument.

Lingner heeft zijn enorme winsten voor een groot deel gestopt in wetenschappelijk gezondheidsonderzoek en in de verspreiding van kennis over het belang van hygiëne op allerlei terreinen. De ironie wil dat hij zoveel winst kon maken omdat men tandtechnisch nog niet veel verder dan symptoombestrijding was. Nu is bekend dat de mond een ecosysteem is en dat je door het gebit goed schoon te houden met fluoridehoudende tandpasta en door weinig te snoepen een klimaat schept waarin ziekteverwekkende bacteriën niet de overhand kunnen krijgen. Daardoor rotten onze tanden en kiezen niet meer en stinken we ook niet meer en masse uit onze mond.

Om die reden worden er tegenwoordig veel tandpasta, tandenstokers en dental floss verkocht, én grijpen we nu nog amper naar het mondwater van Karl August Lingner.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 10 - 2018

Nieuwste berichten

De Britse opdeling zorgt voor de grootste migratie in de menselijke geschiedenis
De Britse opdeling zorgt voor de grootste migratie in de menselijke geschiedenis
Artikel

India en Pakistan zijn al aartsrivalen sinds hun geboorte

De spanningen tussen kernmachten India en Pakistan liepen in de afgelopen week hoog op. Het conflict over het grensgebied Kashmir stamt uit 1947, het jaar van de opdeling van Brits-Indië. Die ging gepaard met gruwelijkheden en geweld: goede buren werden plotseling elkaar aartsvijanden. Begin juli 1947 arriveerde de Britse advocaat Cyril Radcliffe in een snikheet...

Lees meer
Militaire parade door Moskou in 2015
Militaire parade door Moskou in 2015
Artikel

Rusland vierde 9 mei niet altijd zo uitbundig. Nu moet de militaire parade de oorlog in Oekraïne rechtvaardigen

In 1945 viert de Sovjet-Unie voor het eerst de overwinning op nazi-Duitsland met een grote parade. Sindsdien is de betekenis van de wapenschouw op 9 mei verschillende keren veranderd. Tegenwoordig moet die militaire parade in Moskou vooral de oorlog in Oekraïne en het regime van president Vladimir Poetin legitimeren. ‘Ter gelegenheid van de overwinning op...

Lees meer
Zeezender Radio Veronica tijdens de laatste uitzenddag in 1974.
Zeezender Radio Veronica tijdens de laatste uitzenddag in 1974.
Interview

‘De Top 40-hitlijsten van Radio Veronica waren heilig’

Pophistoricus Leo Weijers (1959) is van jongs af aan gefascineerd door Radio Veronica. Als een ode aan de verdwenen zeezender schreef hij er een boek over. ‘Veronica was een bron van inspiratie voor latere radiomakers.’ Op 15 oktober 1959 werd de Vrije Radio Omroep Nederland (VRON) tijdens een vergadering van vrije radiohandelaren opgericht. De pioniers...

Lees meer
Still uit The promise
Still uit The promise
Recensie

Papoea’s werd niets gevraagd

De documentaire 'The Promise' blikt met archiefbeelden en interviews terug op het lot van de Papoea’s als speelbal van geopolitieke krachten.

Lees meer