Het is een understatement om Simon Schama (1945) een succesvol historicus te noemen. Dat hij als 21-jarige werd benoemd tot Fellow aan de universiteit van Cambridge, daarna als 31-jarige een aanstelling kreeg aan Brasenose College in Oxford, vervolgens als 35-jarige hoogleraar werd in Harvard, waarna hij in 1993 overstapte naar Columbia University en in de tussentijd tien volumineuze en grensverleggende boeken schreef, is tot daaraan toe. Dat hij zijn professoraat nadien combineerde met de baan als kunstcriticus voor The New Yorker en columnist werd voor The Guardian, is wellicht ook nog te verteren.
Maar dat hij inmiddels ook diverse omvangrijke historische documentaireseries heeft gemaakt voor BBC-televisie (zoals de 15-delige reeks A History of Britain, het bekroonde Rough Crossings, over de slavenhandel, en de succesvolle Power of Art) tart het voorstellingsvermogen. Net als de voorschotten die hij krijgt, trouwens. Zijn laatst geopenbaarde contract met de BBC bedroeg 3 miljoen pond per project, en dat was nog voordat hij zijn nieuwe serie The American Future. A History maakte.
Dit laatste project ging onlangs op de BBC in première en het onvermijdelijke tv tie-in book is nu ook in Nederlandse vertaling verschenen. De Amerikaanse toekomst gaat over de Verenigde Staten, zoveel is zeker, maar voor het overige is het een zonderling veelkantig werk.
Deels is het een briljante cultuurgeschiedenis van de nieuwe wereld, waarin Schama even lichtvoetig als erudiet dartelt rondom vier grote Amerikaanse thema’s ‘oorlog’, ‘gedrevenheid’, ‘identiteit’ en ‘overvloed’. Deels is het ook een verbose egotrip met als voornaamste onderwerp Simon Schama zelf (die Bill Clinton even bijpraat over zijn onderzoek, cocktails drinkt met George W. Bush en ongedwongen dineert bij zijn vriend Gordon Brown), waarbij de lezer/kijker duizelig wordt van de bokkensprongen door heden en verleden in alle uithoeken van de Nieuwe Wereld.
Deels is het een virtuoos vertoog dat duidelijk maakt waarom de Verenigde Staten een land zijn dat zichzelf steeds weer kan vernieuwen en hoop biedt aan allen die oprecht op zoek zijn naar vrijheid en een betere toekomst. Deels is het een bijna lachwekkende poging tot literaire journalistiek, waarbij in een schaamteloze stroom stilistische platitudes achter elk cliché van de Amerikaanse droom steeds de donkere schaduwzijde van de Amerikaanse werkelijkheid blijkt te loeren (zo heeft het melting pot-ideaal al vanaf de xenofobe Benjamin Franklin als keerzijde de permanente vijandigheid jegens immigranten, en kleurt de utopie van the land of the free bloedrood door de genocide op de indianen en de lange militaire traditie van routineuze martelpraktijken).
De Amerikaanse toekomst is, kort gezegd, Simon Schama tot de uiterste grens opgerekt. Dit project is zo overvol met vertoon van geschiedkundige brille dat het soms niet meer effectief is. De geweldige feitenkennis, de prachtige verhalen en fascinerende verbanden, ze hebben alle te lijden van de krachtmeting tussen stijl en inhoud.
Als een tegendraadse reis door onbekende uithoeken van de Amerikaanse geschiedenis is dit werk geslaagd, al wordt bij de lezer soms heel wat voorkennis verondersteld. Als argumentatieve geschiedschrijving voldoet De Amerikaanse toekomst minder, en wankelt het soms zelfs op de grens van geloofwaardigheid (ook al hangt Schama zijn relaas heel wat minder strak op aan een overwinning van Barrack Obama als Amerikaanse Messias dan de pathetische inleiding en vooral de schaamteloos apocalyptische achterplattekst doen vermoeden).
In elk geval is de televisieserie bevredigender dan het boek (en zeker dan de haastige Ne-derlandse vertaling, waar het Engels doorheen schemert). Onbetwist blijft wel dat de inmid-dels 63-jarige Schama zich wederom met hart en ziel heeft gegeven. Tijdens de opnames voor de The American Future raakte hij zo begeesterd dat hij in de Rio Grande stortte en zijn schouder bijna verbrijzelde. Dat was al beter dan tijdens de opnames voor A History of Britain, toen hij na een val van de Muur van Hadrianus bloedend voor de camera stond, en zeker beter dan die keer tijdens de opnames van Rough Crossings, toen zijn helikopter in brand vloog en neerstortte. Alleen interessante historici hebben dat over voor hun professie.
