De Friese arts Gadso Coopmans sloot zich in de jaren tachtig van de achttiende eeuw aan bij de patriotten die tegen stadhouder Willem V in opstand kwamen. Die opstand werd gesmoord door een Pruisisch leger dat in 1787 de Republiek binnenviel en een groot deel van de patriotten verjoeg, onder wie Coopmans.
In De opstand heeft C.D. Andriesse de belevenissen van Coopmans bewerkt tot een vie romancée, dat is geschreven alsof het de mémoires zijn van Coopmans zelf. Het boek begint tien jaar na Coopmans’ vlucht, als hij na omzwervingen door het huidige Duitsland en België terecht is gekomen in Denemarken, op het eiland Øe. De Republiek der Zeven Vereenigde Provinciën is dan al met Franse hulp veranderd in de Bataafse Republiek en Coopmans zou allang kunnen terugkeren. Maar hij wil zijn hooggestemde idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap realiseren op het eiland, waar hij de natuur wil ontginnen en de mensen probeert te overtuigen van zijn verlichte idealen.
Zijn mémoires zijn voor een groot deel gewijd aan die idealen, en aan de filosofische theorieën die eraan ten grondslag liggen. Coopmans wil ze verwezenlijken, en daarin stelt hij zich niet bescheiden op. Hij vergelijkt zijn ontginningswerk op Øe met dat van Peter de Grote, en als hij in het Latijn dicht, ziet hij zichzelf als een nieuwe Vergilius.
Maar dat is overmoedig. Coopmans’ schrijfstijl is nogal bombastisch en de ontginningen op Øe lopen niet voorspoedig. Net als zijn oude vrienden in de Bataafse Republiek wordt Coopmans van alle kanten tegengewerkt bij het uitvoeren van zijn plannen. Grotendeels is dat zijn eigen schuld, omdat hij niet trouw is aan de idealen waarover hij zo verheven schrijft.
Om van Øe het paradijs te maken waar hij van droomt, heeft Coopmans mankracht nodig, en hij heeft onvoldoende geld om daarvoor te betalen. De Deense vissers, die mooie beloften over vrijheid en gelijkheid hebben gekregen, willen echter niet meer als lijfeigene werken. Coopmans is verontwaardigd over hun verzet, maar de moderne lezer kan niet anders dan sympathie hebben voor de Denen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
