Home Boekrecensie: In de ban van een beter verleden – Willem Huberts

Boekrecensie: In de ban van een beter verleden – Willem Huberts

  • Gepubliceerd op: 25 april 2017
  • Laatste update 13 okt 2022
  • Auteur:
    Hans Renders
  • 2 minuten leestijd
Boekrecensie: In de ban van een beter verleden – Willem Huberts

Willem Huberts onderzoekt in zijn In de ban van een beter verleden of het Nederlandse fascisme te vergelijken is met dat in Duitsland en Italië. Nee, is het antwoord, want Nederlandse fascistenclubjes ontbrak het aan revolutionair elan.

Niet verwonderlijk als je kijkt naar wie die fascisten waren. Daar is bijvoorbeeld Alfred Haighton, een ruziezoeker met kapitaal die zo in 1923 het Verbond van Actualisten en later het tijdschrift De Bezem kon financieren. Met al zijn geld schopte hij het trouwens ook nog tot redacteur van De Nieuwe Gids. Hij was drie keer getrouwd met een eenbenige vrouw en ging zelfs zover om door heel Europa in kranten te adverteren op zoek naar nog meer eenbenige vrouwen. Zijn ‘proefschrift’ over Schopenhauer heeft nooit iemand gezien, omdat het niet bestaat.

Dan is daar Jan Baars, leider van de Nederlandsche Fascistische Beweging, die weliswaar de revolutie predikte, maar daar geen gevolg aan kon geven. Baars had ‘enige bekendheid vanwege medewerking aan theatervoorstellingen’ van de populaire revueartiest Johan Buziau, schrijft Huberts. In werkelijkheid, zoals Jan Nijdam ooit in Bulletin Tweede Wereldoorlog liet weten, speelde Baars alle denkbare rollen, van radicaal fascist tot verzetsheld en lid van de Politieke Opsporingsdienst, maar op het toneel kwam hij niet verder dan als figurant die het achtereind van een paard speelde.

Jan Baars was een dief die archiefstukken ontvreemdde van de Kommunistische Partij Holland en hield zich bezig met plannen voor bomaanslagen op treinen om daarvan de communisten de schuld te geven. Hij werd tijdens de oorlog, na een bezoek aan Mussolini, inkoper voor de Wehrmacht (zogenaamd om landgenoten te behoeden voor arrestatie) en onderhield contact met de inlichtingendienst. Baars speelde ook een rol in het verzet, kreeg zelfs met hulp van Jan de Quay een verzetspensioen, en toch op zijn begrafenis in 1989 een peloton zwarthemden aanwezig. Toen de kist zakte, werd de Hitlergroet gebracht en klonk er een driewerf ‘Hou Zee’.

Als inventariserende studie, ook vanwege onbekend illustratiemateriaal, is dit boek zeer de moeite waard. Analytisch is het niet overtuigend. Huberts heeft de internationale literatuur over fascisme goed bestudeerd, maar een vernieuwende interpretatie van het fascisme in Nederland blijft achterwege. De aanzetten zitten er wel in, bijvoorbeeld daar waar een ‘inhoudelijke koppeling’ tussen het fascisme en modernisme wordt gelegd. Verder dan het noemen van het Futuristisch Manifest van Filippo Marinetti komt de auteur echter niet met deze voorzet.

De Nederlandse fascisten worden bovendien wel erg serieus genomen in hun politieke ambities. Het waren veeleer provocateurs die een stelletje malloten achter zich aan kregen.
 
Hans Renders is directeur van het Biografie Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen.
 
In de ban van een beter verleden. Het Nederlandse fascisme 1923-1945
Willem Huberts
280 p. Vantilt, € 24,95

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 5-2017

Nieuwste berichten

Scène uit het grote offensief
Scène uit het grote offensief
Recensie

Blunders en rivaliteit kostten mensenlevens in de Slag om de Schelde

Dat Zeeland met de Slag om de Schelde het grootste Nederlandse slagveld werd in de Tweede Wereldoorlog had niet gehoeven. Het was anders gelopen als de Britse legeraanvoerder Bernard Montgomery minder eigengereid was geweest. Zijn rivaliteit met de geallieerde opperbevelhebber Dwight Eisenhower hielp ook niet mee, blijkt uit de documentaire Het grote offensief. De film...

Lees meer
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Recensie

Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD

Eerst waren er excuses van het Amsterdamse gemeentebestuur, pas daarna verscheen het bijbehorende onderzoek van het NIOD. Beide trekken dezelfde conclusie: de gemeente gaf volle medewerking aan het beleid van de Duitse bezetter om Amsterdam judenrein te maken. Maar waar burgemeester Femke Halsema koos voor het perspectief van de slachtoffers, staat het NIOD vooral stil...

Lees meer
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Nieuws

Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 

De beweging van de Jonge Turken, die zich aan het begin van het twintigste eeuw inzette voor de modernisering van het vaderland, liet zich door Franse ideeën inspireren. Dat laat historicus Remzi Çağatay Çakırlar zien in zijn proefschrift, waarop hij onlangs in Leiden promoveerde.  In 1925 gaf de intellectueel en Jonge Turk Abdullah Cevdet een...

Lees meer
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Recensie

Speelfilm Perla: communisten ruïneren jong stel

We mogen denken dat we ons lot in eigen hand hebben, maar de speelfilm Perla dwingt tot bescheidenheid. Daarin ruïneert het communistische regime in Tsjechoslowakije het leven van een jong stel. Het drama opent met de inval in 1968 in Tsjechoslowakije door de legers van het Warschaupact. Daarna schakelt de film over naar 1981 in...

Lees meer