Home BOEKEN: Van KRO-studio tot standbeeld van Schaepman

BOEKEN: Van KRO-studio tot standbeeld van Schaepman

  • Gepubliceerd op: 17 december 2012
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Jan Dirk Snel
  • 3 minuten leestijd

Als ik op het Utrechtse Janskerkhof met iemand langs het standbeeld van Willibrord kom, vertel ik graag over de hervormde hoogleraar theologie Arnold van Ruler, die daar ook vaak voorbijwandelde en dan naar eigen zeggen even zijn hoed afnam voor ‘de man op het peerd’ – persoonlijk was hij liever heiden gebleven, maar dankzij Willibrord had hij er nu eenmaal aan moeten geloven.

Ook Ton van Schaik refereert kort aan deze anekdote in zijn bijdrage over ‘de grondlegger van het christendom in ons land’, zoals hij de missionaris noemt. Maar hij vertelt toch vooral hoe het ruiterstandbeeld voor de geestelijke tot stand kwam en waarom het op die plek en niet op het Domplein belandde.

Het idee om Willibrord in 1939, twaalfhonderd jaar na zijn dood, nationaal te gedenken – mét Johan Huizinga, maar zonder koningin Wilhelmina, die geen zin had in rooms gedoe – kwam van de oud-katholieke bisschop Engelbertus Lagerwey. Het initiatief voor het bronzen beeld van Albert Ternote, dat in 1947 ten slotte geplaatst werd, kwam echter van het hoofdbestuur van de Algemene Katholiekendag – en dat was natuurlijk katholiek op Romeinse wijze.

Aan plaatsen gehecht is de nieuwste loot aan de stam van boekwerken die het concept lieux de mémoire – plaatsen van herinnering – tot uitgangspunt nemen. En hoewel ik al heel wat van die boeken besproken heb en ze me zonder uitzondering bevielen, word ik van het begrip nog altijd een beetje kregelig. Net zoals de geur van hooi je aan vroeger dagen van geluk kan doen herinneren, kunnen ook bepaalde plaatsen herinneringen aan het verleden oproepen. Maar waarover moet het dan vervolgens gaan? Over de aanleiding tot de herinnering of de herinnering zelf? Van Schaik – we zagen het al – vertelt veel over het beeld en weinig over Willibrord.

Dat is ook waar de samenstellers van dit fraai uitgevoerde boekwerk met 48 rijk geïllustreerde artikelen blijkens de ondertitel voor gekozen hebben: het gaat over katholieke herinneringscultuur. Terwijl twee protestantse voorgangers, een gereformeerde en een vrijzinnige, de artikelen rond thema’s en personen schaarden, kiest dit boek resoluut voor fysieke plaatsen.

Dat past ook goed bij de zinnelijkheid van de katholieke religiositeit, zou je zeggen. Een standbeeld is natuurlijk gemaakt om historische herinneringen op te roepen, maar alleen al door hun vorm doen ze de gedachten soms nog meer uitgaan naar zichzelf. Het reusachtige beeld voor Herman Schaepman in Tubbergen zegt meer over de roomse strijdbaarheid uit 1927 dan over de uitgebeelde priester.

Van beelden, kerken, abdijen en zelfs de studio van de KRO in Hilversum is het wel duidelijk dat ze herinneringen aan het roomse leven oproepen. En dat een geboortehuis, zoals dat van Peerke Donders in Tilburg, tot een herdenkingsoord getransformeerd wordt is ook niet ongewoon. Maar er zijn ook artikelen over de Stadsschouwburg in Amsterdam en het Malieveld in Den Haag, en die zijn een stap verwijderd van de opvoering van Vondels Gysbreght of de grote manifestatie van progressieve katholieken op 8 mei 1985. Hier gaat het weer meer over het herinnerde en minder over de aanleiding.

In feite gaat dit boek vooral over de katholieke opleving tussen pakweg 1880 en 1960. De auteurs zijn allemaal boven de vijftig en daardoor ligt er een zeker melancholiek waas over hun werk: vaak hebben ze nog net persoonlijke herinneringen aan een tijd die nu onherroepelijk voorbij is en hebben ze de neergang van de kerk persoonlijk beleefd. ‘Herinneringen zijn nooit onschuldig,’ merken de redacteuren terecht op.

Eens zal het moment aanbreken waarop ook die herinneringen uitgewist zijn en dit echt geschiedenis wordt. Maar vooralsnog biedt dit boek een heerlijke mix van herinnering én geschiedschrijving.


Aan plaatsen gehecht. Katholieke herinneringscultuur in Nederland
Jan Jacobs, Lodewijk Winkeler en Albert van der Zeijden (redactie)
869 p. Valkhof Pers, € 49,50

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer