Home BOEKEN: Simon Schama, De geschiedenis van de Joden. Deel 1

BOEKEN: Simon Schama, De geschiedenis van de Joden. Deel 1

  • Gepubliceerd op: 27 februari 2014
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Jan Dirk Snel
BOEKEN: Simon Schama, De geschiedenis van de Joden. Deel 1

Om woorden zit Simon Schama nooit verlegen. Het verbaast dan ook niet dat het begeleidende boek bij zijn vijfdelige BBC-serie over de geschiedenis van de Joden uitgroeide tot twee delen, waarvan het eerste nu voor ons ligt. Schama presenteert zich als een betrokken lid van de Joodse gemeenschap. Jood zijn betekent voor hem woorden weten te vinden, ‘mens van het boek’ zijn.


Maar niet voor niets is Schama hoogleraar geschiedenis én kunstgeschiedenis, en hij betoont zich vooral iemand die van kijken geniet en zo tot zijn meest lyrische ontboezemingen komt. Het zijn vaak beelden en voorwerpen die hem zijn woorden ontlokken. In de titels van de afdelingen waaruit dit boek bestaat figureren dan ook mozaïeken, naast papyrus, potscherf, perkament en papier.

Bij opgravingen vond men die vaak op de vloeren van synagoges uit het begin van de jaartelling. Schama is helemaal verrukt van de prachtige fresco’s die gevonden werden in een synagoge in Doura-Europos aan de bovenloop van de Eufraat. De gelovigen werden er omgeven door grote afbeeldingen uit de Joodse geschiedenis, waaronder die van de badende en dus naakte Egyptische prinses die Mozes in zijn rieten mandje in de Nijl vond. Het bijbelse beeldverbod werd vaak niet rigoureus opgevat: men zag er alleen een verbod op echte dimensionale beelden in, niet op afbeeldingen.

Schama’s eerste deel eindigt met de hartverscheurende verdrijving van de Joden uit Spanje in 1492, het moment waarop de verschrikkingen van de moderniteit echt begonnen, maar hij wil nadrukkelijk geen lijdensverhaal vertellen. Vervolging, wreedheden en slachtingen waren niet de norm in de ruim twee millennia die hij beschrijft.

Weliswaar leefden de Joden vrijwel altijd in rijken waar anderen de dienst uitmaakten – Perzen, Hellenen, Romeinen, moslims, christenen –, maar hun bestaan was vaak net zo veelkleurig en divers als dat van hun omgeving. En Joden pasten zich ook cultureel – qua bouwstijl, kleding, gebruiken – steeds aan de omringende cultuur aan.

Alleen onder de Hasmonese dynastie hadden ze tussen 142 en 63 kortstondig een eigen onafhankelijke staat in het Heilige Land. Verder was er dan nog het koninkrijk Himyar (Jemen), dat zich rond 500 kennelijk tot het Jodendom bekeerde, maar al spoedig ten onder ging door toedoen van christelijke Ethiopiërs. En het koninkrijk van de Chazaren bij de Kaspische Zee, dat enkele eeuwen later tot het Jodendom overging, maar het ook niet lang uithield.

Het Jodendom was vanaf het begin een internationale religie, met de eerste eeuwen een cultisch centrum in Jeruzalem en de gehele tijd een belangrijk intellectueel centrum in Babylon, waar Schama overigens relatief weinig aandacht aan besteedt. Hij begint zijn verhaal in het Zuid-Egyptische Elephantine, waar de Joodse gemeenschap, vooral bestaande uit soldaten in Perzische dienst, in de vierde eeuw voor Christus zelfs een eigen tempel had. Later verrees er nog een in Leontopolis.

Schama wil laten zien hoe gevarieerd het Jodendom in de loop van zijn geschiedenis was. Zo verhaalt hij met graagte hoe in oude synagoges mannen en vrouwen in één ruimte zaten en dus helemaal niet gescheiden waren. Later gebeurde dat kennelijk wel, mogelijk onder invloed van de islam, toen ook Joodse vrouwen zich gingen sluieren: in de Ben Ezra-synagoge in Fustat (Caïro), waar een omvangrijke collectie Joodse documenten werd aangetroffen, bleek een houten vrouwengalerij te zijn.

Joodse geschiedenis is altijd ook een geschiedenis van de omringende culturen, in het Midden-Oosten en rond de Middellandse Zee, en dat maakt haar zo boeiend. Meestal waren en niet meer dan 1, hooguit 2 miljoen Joden, maar zelfs als hun geschriften vernietigd werden, wisten ze de woorden te bewaren. Schama is niet op volledigheid gericht, maar hij vertelt wel vele prachtige en beeldende verhalen.

De geschiedenis van de Joden. Deel 1: De woorden vinden – 1000 v.Chr. – 1492
Simon Schama
575 p. Atlas Contact, € 34,95


Afbeelding: Simon Schama (2013)
 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.