Home BOEKEN: Rome en Constantinopel

BOEKEN: Rome en Constantinopel

  • Gepubliceerd op: 26 november 2013
  • Laatste update 07 apr 2023
  • Auteur:
    Jan Dirk Snel
  • 3 minuten leestijd
BOEKEN: Rome en Constantinopel

Wie verneemt dat keizer Constantijn op 8 november 324 de stad Constantinopel stichtte, zal waarschijnlijk algauw aan een soort Lelystad of Almere denken: een compleet nieuwe stad op ongerept land. Maar het is beter om Zoetermeer of Nieuwegein voor ogen te houden.

Zoals daar al een dorp lag – of zelfs twee (Jutphaas en Vreeswijk) –, ineens overweldigd door een enorme uitbreiding, zo bestond er op de landpunt tussen de Zee van Marmara en de Gouden Hoorn op de overgang naar de Bosporus al duizend jaar een stad: Byzantium, gesticht door kolonisten uit het Griekse Megara.

In zijn overzicht van de geschiedenis van de oude Grieks-Romeinse wereld heeft Anton van Hooff het dan ook terecht over een ‘ombouw’, maar hij voegt eraan toe dat Constantinopel bedoeld was als ‘een nieuw Rome, maar dan christelijk’.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Dat is half waar. Zoals Constantijn in Rome nieuwe kerken bouwde buiten de oude stadskern, zo deed hij dat in Constantinopel ook, maar daar stichtte hij de Hagia Ereine direct in het oude centrum. Niet ver ervandaan zou zijn zoon Constantius II in 360 de Hagia Sophia inwijden. Maar, zo beschrijft Fik Meijer in zijn vertelling over Rome en Constantinopel van de vierde tot de zevende eeuw, Constantijn bouwde ook tempels voor de oude goden, zoals het Capitolium, gewijd aan Jupiter, Iuno en Minerva.

Langzaam zou de inclusieve Romeinse godsdienst echter vervangen worden door het exclusieve christendom. Dit wordt gesymboliseerd door het moment waarop het oude Pantheon te Rome, in 393 door keizer Theodosius al tot verboden gebied verklaard, in 608 tot kerk werd omgedoopt. Een jaar eerder had de keizer Phocas de bisschop van Rome al erkend als het ‘hoofd van alle kerken’.

Toen Constantijn de troon naar zijn nieuwe hoofdstad verplaatste, was het keizerschap al jaren op drift. Keizers verbleven vaak bij hun troepen of resideerden in plaatsen als Trier in het westen of Antiochië in het oosten. Toen Constantijn in 312 zijn rivaal Maxentius bij de Milvische brug versloeg, was dat voor hem, al jaren actief in het rijksbestuur, zijn eerste bezoek aan Rome. Het verbazingwekkendst is in feite dat het Romeinse keizerschap daarna zo honkvast bleef en het nog tot 1453 in die ene stad zou uitzingen.

Fik Meijer beschrijft de drie eeuwen waarin Rome een neergang doormaakte van een bevolking van een miljoen mensen naar ongeveer 40.000. In deze tijd groeide Constantinopel van de stad van 20.000 inwoners die Constantijn aantrof uit tot 600.000 inwoners in de zesde eeuw, om daarna weer terug te vallen tot minder dan 200.000 rond 700.

Hij doet dat helder, maar hij vertelt vooral goed na wat uit de bronnen bekend is. Soms zou je willen dat hij wat meer vragen opwierp en nadrukkelijker aangaf wat we níét weten. En in een boek waarin topografie zo’n grote rol speelt zou je meer kaartjes wensen die op de tekst zijn toegesneden.

Eigenlijk valt er nauwelijks te zeggen wanneer Rome werkelijk uit het oude Romeinse Rijk losraakte. Door zich in de kroning van Karel de Grote (800) te verbinden met de Franken zorgde het pausdom – aanvankelijk met knarsetandende erkenning vanuit Constantinopel – voor een kronkelige voortzetting of herleving van het keizerschap in het westen. Daar zou pas in 1806 door Napoleon een einde aan komen.

Dit soort lijnen naar latere tijden en het heden stipt Anton van Hooff voortdurend aan. Hij is de ideale docent, die de relevantie van zijn verhaal op elke bladzijde ongedwongen bewijst.

Klassiek. Geschiedenis van de Grieks-Romeinse wereld

Anton van Hooff

456 p. Ambo, € 22,95

Twee steden. Opkomst van Constantinopel, Neergang van Rome (330-608)

Fik Meijer

324 p. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 19,95

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer