Een groter contrast dan tussen Willem Bilderdijk (1856-1831) en zijn biografen Rick Honings (1984) en Peter van Zonneveld (1948) is nauwelijks voor te stellen – in wijze van uitdrukken althans. Waar de dichter groots en meeslepend, hartstochtelijk en fel oordelend schreef, hanteren Honings en Van Zonneveld een zakelijke, onderkoelde stijl.
Willem Bilderdijk was een ongeëvenaard dichter, een groot geleerde, een bekwaam beeldend kunstenaar, een hardwerkend advocaat en organisator en een betoverend docent. Tijdgenoten beschouwden hem als de Vondel van hun eeuw, als de Rembrandt op letterkundig gebied, als de evenknie of meerdere van Goethe. Bilderdijk was vooral een mens die zich nooit in deze wereld thuis voelde. Al voor hij in 1795 wegens zijn orangistische sympathieën verbannen werd – waarna hij jaren in Londen en Brunswijk woonde – voelde hij zich geestelijk een banneling.
Bilderdijk groeide op in een wereld die ons volstrekt vreemd is geworden. Als eenzaam kind dat door ziekte aan huis gekluisterd was, leerde hij zelfstandig alle mogelijke talen. En hij las over alle mogelijke onderwerpen, waardoor zijn kennis schier alomvattend was. Met zijn tweede vrouw Wilhelmina, met wie hij overigens nooit officieel in het huwelijk trad, correspondeerde hij in het Italiaans en vooral in het Engels.
Maar wie deze biografie leest, zal algauw tot de conclusie komen dat vooral de vormen van Bilderdijks wereld ons vreemd zijn. De man zelf, en zijn gevoelsleven, liggen ondanks al zijn excentriciteit en genialiteit als een open boek voor ons. Bilderdijk groeide op in de eeuw van de dichtgenootschappen en hij was reeds een gevierd dichter toen hij op zijn drieëntwintigste rechten ging studeren in Leiden. Na zijn terugkeer in 1806 werd hij een vertrouweling van Hollands eerste koning, Lodewijk Napoleon. Een hoogleraarschap, waarop hij zo vurig hoopte, verwierf hij nooit.
Binnen classicistische vormen, die hij perfect beheerste en die zijn werk ook nu nog zeer toegankelijk maken, ontwikkelde hij een eigen opvatting over poëzie. Hij was een romanticus, die de uitstorting van het gevoel centraal stelde, maar die niets moest hebben van de opvatting dat het in de kunst om de verbeelding ging.
De aan opium verslaafde dichter verkeerde geestelijk in hoger sferen, maar hij uitte zich steeds aan de hand van de kleinste dingen uit het dagelijks leven. Hij was bovendien een zeer zinnelijk mens, die het slecht getroffen had met zijn eerste echtgenote. Van haar scheidde hij dan ook, maar met zijn tweede vrouw vormde hij een perfect op elkaar afgestemd koppel. Ook Wilhelmina was dichteres.
Zelden zal men in een biografie zoveel over dagelijkse beslommeringen, voedsel, kleding, onderdak, het sterven van het ene kind na het andere en voortdurend geldgebrek tegenkomen in de bewoordingen van de hoofdpersoon zelf, als in dit werk van Honings en Van Zonneveld.
Hoe ellendiger Bilderdijk zich voelde en hoe meer hij klaagde, hoe indrukwekkender zijn literaire en geleerde productie was. Titels van biografieën bevatten vroeger vaak de combinatie ‘leven en werk’. Dit boek gaat vooral over het leven. De auteurs citeren veel uit de dichtwerken, maar dan veelal uit autobiografische passages. In 1998 beschreef Joris van Eijnatten Bilderdijks ideeënwereld al uitvoerig in Hogere sferen. Het is begrijpelijk dat Honings en Van Zonneveld dat niet herhalen, maar het nadeel is dat in hun biografie steeds staat hoe creatief en vooral geleerd Bilderdijk was, maar dat uitvoerige bewijzen daarvoor ontbreken.
In 1956 schreef Jacques de Kadt dat hij zich voor Bilderdijk schaamde. Daarmee typeerde hij vooral zijn eigen kleinburgerlijkheid. Bilderdijk was onaangepast, eigenzinnig, maar een veel beminnelijker man dan het tot dusverre gangbare beeld wil. In onze tijd zal hij weer beter begrepen worden. Daar draagt dit boek – uitstekend, gedetailleerd én leesbaar – aan bij.
De gefnuikte arend. Het leven van Willem Bilderdijk (1756-1831)
Rick Honings en Peter van Zonneveld (met medewerking van Marinus van Hattem)
653 p. Prometheus/Bert Bakker, € 49,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
