Home BOEKEN Michael Pye – Aan de rand van de wereld

BOEKEN Michael Pye – Aan de rand van de wereld

  • Gepubliceerd op: 24 februari 2015
  • Laatste update 31 mrt 2023
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 5 minuten leestijd

Historici willen weten hoe in het verleden de wereld eruitzag, hoe mensen leefden en dachten, en hoe de samenleving die wij kennen feitelijk is ontstaan. Die kennis willen ze niet alleen voor zichzelf vergaren, maar ze willen die ook mededelen aan een publiek. Grofweg zijn hierbij twee benaderingen mogelijk: de analytische en de verhalende. Historici die zichzelf vooral als wetenschapper beschouwen, en zich primair richten op vakbroeders en –zusters, kiezen vaak voor de eerste aanpak. Dit levert vaak buitengewoon degelijke en interessante geschriften op, die voor een breder publiek echter dikwijls ontoegankelijk zijn. Andere historici beseffen terdege dat geschiedschrijving alleen zin heeft als je een groot publiek bereikt en kiezen ervoor goede, intrigerende en meeslepende verhalen te vertellen. Dit soort boeken leest lekker weg, maar vaak wordt niet helemaal duidelijk wat de schrijvers nu precies willen aantonen, of wordt een opmerkelijke stelling allesbehalve overtuigend onderbouwd.

Wie constateert dat goede geschiedschrijving aan beide criteria moet voldoen – en dus dient te bestaan uit een goed leesbaar verhaal dat steunt op een zorgvuldige analyse van de beschikbare feiten – betreedt niet het platgetreden pad van de kleurloze middelmaat, maar legt de lat daar waar hij hoort. En uiteindelijk levert dat boeken op als Burckhardts Die Kultur der Renaissance in Italien, Huizinga’s Herfsttij der Middeleeuwen, Hazards La Crise de la conscience européenne, Tony Judts Postwar, Wesselings Verdeel en heers en Van Oostroms Wereld in woorden. Wat deze historici gemeen hebben, is dat ze beschikken over een gouden pen, analytisch vermogen én een bijzonder grote kennis van de wetenschappelijke literatuur over hun onderwerp. Uiteraard raken ze wat dat laatste betreft op zeker moment ‘gedateerd’, maar door de twee andere kenmerken blijven ze altijd de moeite waard en een bron van inspiratie voor latere historici.

Natuurlijk zijn dergelijke boeken zeldzaam, en komen de meeste historische werken dichter in de buurt van een van de twee polen. Helaas geldt dit ook voor de recente bestseller van Michael Pye, die alom is aangeprezen als een ‘briljant boek’ en als ‘de beste manier om geschiedenis tot leven te brengen’. In Aan de rand van de wereld stelt Pye zichzelf geen geringe opgave: hij wil het verhaal vertellen van de landen rond de Noordzee in de periode 700-1700. Het gaat hier volgens zijn telling om zo’n honderd verschillende koninkrijken, en dat gedurende een periode van duizend jaar. Dan moet je van heel goeden huize komen, aangezien één mens nooit alle relevante wetenschappelijke literatuur kan lezen. Je moet dus met een duidelijke vraagstelling en een helder analytisch kader komen, omdat je anders onherroepelijk verdrinkt – wat bij zo’n onderwerp nogal ironisch is.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Wat Pye nu precies wil, wordt vooral duidelijk uit de ondertitel van zijn boek: Hoe de Noordzee ons vormde. Volgens hem is veel te lang veel te sterk de nadruk gelegd op de Middellandse Zee als de bakermat van onze moderne wereld. Natuurlijk kan hij niet ontkennen dat in de Oudheid daar onze ‘beschaving’ begon, maar na de val van het Romeinse Rijk voltrok zich volgens hem rond die koude, grauwe, nevelige Noordzee een proces dat minstens zo belangrijk was als de Renaissance die in Zuid-Europa plaatsvond. Het was niet in het zonovergoten, luie zuiden, maar hier in het noorden, waar het leven moeilijker en zwaarder was en dus meer eisen stelde, dat de basis werd gelegd voor de moderniteit. Hier gebeurde het allemaal: ‘van de kalender tot de termijnmarkt, van de eerste uitgevers van vrome manuscripten tot de experimentele wetenschap.’

Het is een gewaagde these. Je verwacht dus dat de auteur deze zal proberen te bewijzen door de ontwikkelingen rond de Noordzee en rond de Middellandse Zee met elkaar te vergelijken. Of dat hij over die eerste streek ten minste een boek schrijft dat te vergelijken valt met Braudels monumentale La Méditerranée et le monde méditerranéen a l’époque de Philippe II uit 1949. Pye biedt echter geen nauwgezette analyse van de economische, maatschappelijke en politieke ontwikkelingen, laat staan dat hij die vergelijkt met wat er zich rond de Middellandse Zee afspeelde.

Pye vertelt alleen verhalen waaruit moet blijken dat de samenlevingen in de landen rond de Noordzee zich ook ontwikkelden, en dat hier ook inventieve mensen woonden die allerlei opmerkelijke zaken ontdekten en uitvonden. Hij doet dat best behendig en onderhoudend, en je steekt uit zijn boek beslist wat op. Maar het heeft allemaal ook iets heel willekeurigs. Waarom bijvoorbeeld wel aandacht voor bisschop Robert Grosseteste, die geldt als een van de grondleggers van het wetenschappelijk denken, en niet voor Richard van Wallingford, die als geniaal wiskundige en praktisch wetenschapper veel belangrijker was? Het wordt niet duidelijk, omdat Pye nergens aangeeft wat hij nu precies wil aantonen en welke methode hij daarbij volgt. Pye vertelt slechts verhalen, die zonder meer te vervangen zijn door andere verhalen, en daardoor tamelijk vrijblijvend zijn.

Ferdinand Lankamp interviewde Michael Pye, auteur van de bestseller Aan de rand van de wereld. U leest het interview op www.historischnieuwsblad.nl/links

Aan de rand van de wereld. Hoe de Noordzee ons vormde

Michael Pye

Vertaald door Arthur de Smet, Pon Ruiter en Frits van der Waa

430 p. De Bezige Bij,

€ 29,99

Nieuwste berichten

Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer
Jager met jachthonden
Jager met jachthonden
Beeldessay

Nederlanders maken zich al eeuwen druk over de jacht

Tijdens een jachtpartij schoten edelen van de Republiek onbelemmerd vele dieren. Eind achttiende eeuw kwam daar steeds meer verzet tegen. Maar niet uit dierenliefde. Het was een verslavend tijdverdrijf. Met een horde achter het wild aan stuiven of juist in je eentje dieren besluipen. Te paard, ondersteund door jachthonden of valken, schoten jagers ‘edel wild’,...

Lees meer