Koning Willem II staat bekend als de vorst die in 1848 uit angst voor revolutie in één nacht transformeerde van conservatief naar liberaal. Hij legde zich neer bij de door Thorbecke geschreven nieuwe grondwet die voorzag in de politieke ministeriële verantwoordelijkheid.
Uit de biografie van Willem II die Jeroen van Zanten nu publiceert, blijkt dat het allemaal ietsje anders is gegaan. Het was pas na de dood van deze Willem in 1849 dat de positie van de koning in het politieke bestel echt veranderde, en bovendien was Willem II helemaal niet zo conservatief. Al decennia eerder was hij tot de overtuiging gekomen dat het dictatoriale bewind van zijn vader Willem I noodlottige gevolgen zou hebben als er niet meer vrijheid voor de onderdanen in het koninkrijk kwam.
Deze overtuiging, opgeteld bij de omstandigheid dat overal in Europa vorsten tot concessies werden gedwongen, heeft in elk geval een hervorming in gang gezet. Maar Van Zanten vond de verklaring blijkbaar niet mooi genoeg en beweert dat er ook chantage in het spel was.
Nu is het waar dat het leven van Willem doortrokken was van samenzwering en chantage, maar uit niets blijkt dat Nederland daarmee aan een nieuwe grondwet is geholpen. Van Zanten beschrijft hoe onderwereldfiguur Petrus Janssen in 1844 door Willem was gestreeld en ‘innig gekust’ – daarmee begon een chantagepraktijk die zelfs nog na de dood van Willem lucratief was. Maar Janssen was slechts een van de velen aan wie het hof jarenlang zwijggeld betaalde. Er is geen aanwijzing dat zijn afpersers ook politieke bedoelingen hadden.
Het leven van Willem II lijkt welhaast geleefd te zijn om er een spannend boek over te schrijven. Samen met zijn familie moest hij zijn land op nog geen driejarige leeftijd ontvluchten, hij groeide op in Pruisen, studeerde in Oxford en boekte als officier onder Wellington successen op het slagveld in Spanje.
De heldenstatus bereikte hij met zijn kordate optreden in Quatre-Bras en tijdens de Slag bij Waterloo. Zelfs het verslagen ‘Corsicaanse beest’ Napoleon liet in zijn memoires optekenen dat de Prins beschikte over een ‘génie de la guerre’. Zijn roem was zo groot dat er zelfs stemmen op gingen om niet zijn vader maar de Prins tot koning van Nederland te kronen. Door optreden van Wellington (‘Too much is not to be expected from him’) ging dat plan niet door.
Onder druk van zijn vader verloofde Willem zich met de Britse kroonprinses Charlotte, dochter van de latere koning George V. De kersverse fiancées lieten zich echter niet dwingen. Willem trouwde in 1816 met de zus van de Russische tsaar, Anna Paulowna. Van Zanten maakt duidelijk dat Willems binding met Nederland niet sterk was. Hij sprak de taal nauwelijks, probeerde tot twee keer toe op de Franse troon terecht te komen en kwam er openlijk voor uit dat hij liever in Brussel woonde dan in Den Haag.
Daarom was het niet verwonderlijk dat zijn rol tijdens de Belgische Opstand dubbelzinnig was. Hoewel Willem de revolutie van 1830 moest temperen, stelde hij zich aan het hoofd van de oppositie, in de hoop koning van België te worden. Tevergeefs. België scheidde zich af en Willem zocht weer nieuwe avonturen. Hij was niet alleen chantabel omdat hij er diverse homoseksuele relaties op na hield, ook steunde hij journalisten om tegen het regeringsbeleid van zijn vader te ageren.
Eindelijk, in 1840, nadat vader Willem I hertrouwd was met een hofdame en het land verlaten had, kon Willem de troon bestijgen. Hij had zijn hart verpand aan Tilburg. Een mooi paleis was er in aanbouw toen hij daar in 1849 overleed.
Willem was een dolende ziel, dapper, kunstzinnig en romantisch. Een kroonprins die te lang op de troon moest wachten en zich daarom verloor in gekkigheden. De negen jaar dat hij regeerde hebben Nederland geen kwaad gedaan, zeker niet als je bedenkt wat voor brokkenpiloot zijn zoon en opvolger Willem III was. De biografie van Jeroen van Zanten is mooi geschreven, degelijk en onthullend.
Koning Willem II, 1792-1849
Jeroen van Zanten
704 p. Boom, € 39,90
Dit artikel is exclusief voor abonnees
